بررسی روان‌شناختی احساس گناه و راهکارهای مقابله با آن در میان مهاجران معاصر
-
دکتر ترانه موذنی
مهاجرت یکی از پیچیده‌ترین و چندوجهی‌ترین تجارب زندگی بشر است که تاثیرات عمیقی بر سلامت روان افراد دارد. در کنار چالش‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، احساسات روان‌شناختی متعددی در مهاجران پدید می‌آید که یکی از مهم‌ترین و کمتر مورد توجه قرار گرفته‌ها، «احساس گناه» است. این احساس می‌تواند از جدایی از خانواده، ترک وطن، یا ناتوانی در حمایت مالی یا عاطفی از عزیزان نشأت بگیرد و پیامدهای منفی عمیقی در سلامت روان و سازگاری مهاجران ایجاد کند.در این مقاله قصد داریم در خصوص بررسی روان‌شناختی احساس گناه و راهکارهای مقابله با آن در میان مهاجران معاصر بپردازیم.
بیشتر بخوانید: روانشناس ایرانی در ونکوور
احساس گناه در فرآیند مهاجرت
احساس گناه در مهاجران اغلب با «گناه ترک» (Leave-taking guilt) و «گناه بازماندگان» (Survivor’s guilt) مرتبط است. این احساسات، به ویژه در مهاجران ایرانی که پیوندهای خانوادگی و فرهنگی عمیقی دارند، بسیار شایع است.
مهاجران ممکن است از اینکه نتوانسته‌اند عزیزان خود را همراه ببرند، یا به دلیل فاصله جغرافیایی، در حمایت و مراقبت از خانواده ناتوان هستند، احساس گناه کنند.
مطالعات نشان داده‌اند که این نوع احساسات می‌توانند به بروز اضطراب، افسردگی و کاهش کیفیت زندگی منجر شوند.
در نتیجه، شناخت و مدیریت این احساسات نقش حیاتی در بهبود سلامت روان مهاجران ایفا می‌کند.
عوامل موثر بر شدت احساس گناه
عوامل متعددی بر شدت و شکل احساس گناه در مهاجران اثر می‌گذارند. از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
•پیوندهای خانوادگی قوی: هرچه وابستگی عاطفی و فرهنگی به خانواده و وطن بیشتر باشد، احتمال بروز احساس گناه افزایش می‌یابد
•نقش جنسیت: تحقیقات نشان داده‌اند که زنان مهاجر به دلیل نقش‌های اجتماعی و خانوادگی خاص، بیشتر در معرض احساس گناه قرار دارند
•شرایط مهاجرت: مهاجرت اجباری یا تحت فشارهای اجتماعی و اقتصادی می‌تواند شدت احساس گناه را بیشتر کند.
پیامدهای روانی و اجتماعی احساس گناه
احساس گناه می‌تواند به‌صورت مزمن در مهاجران باقی بماند و منجر به مشکلات روانی زیر شود:
•کاهش اعتماد به نفس و خودکارآمدی
•افزایش اضطراب و افسردگی
•اختلال در روابط بین فردی، به ویژه با اعضای خانواده
•کاهش انگیزه برای مشارکت اجتماعی و اقتصادی در جامعه میزبان
احساس گناه ناشی از مهاجرت می‌تواند مانع از سازگاری روانی و اجتماعی موثر شود و به ایجاد احساس انزوای عمیق‌تر بینجامد.
راهکارهای مقابله با احساس گناه در مهاجران
رویکردهای درمانی نوین بر مدیریت این احساس تاکید دارند. دو رویکرد علمی و موثر که می‌توانند در این زمینه کاربرد داشته باشند عبارتند از:
1.روان‌درمانی متمرکز بر هیجان (Emotion-Focused Therapy – EFT):
این رویکرد با کمک به فرد در شناسایی و پردازش احساسات پیچیده‌ای مانند گناه، به بهبود خودپذیری و آرامش روانی می‌انجامد. تحقیقات نشان داده‌اند که EFT به ویژه در افراد مهاجر می‌تواند به کاهش بار روانی و افزایش رضایت‌مندی کمک کند.
2.روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT) با تمرکز بر بازسازی افکار منفی:
CBT می‌تواند به مهاجران کمک کند تا باورهای غیرمنطقی مرتبط با گناه را شناسایی و اصلاح کنند و از طریق تمرین‌های رفتاری، رفتارهای سازنده‌تری را جایگزین نمایند.
نقش حمایت اجتماعی و فرهنگی
علاوه بر درمان فردی، حمایت‌های اجتماعی و فرهنگی در کاهش احساس گناه بسیار موثرند. ایجاد شبکه‌های حمایتی بین مهاجران، برنامه‌های فرهنگی-اجتماعی و مشاوره‌های روان‌شناسی به زبان و فرهنگ مهاجران، می‌تواند به کاهش احساس گناه کمک کند.
نتیجه‌گیری
احساس گناه یکی از چالش‌های روان‌شناختی پنهان اما مهم در فرآیند مهاجرت است که باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد. شناخت این احساس، درک عوامل موثر بر آن و به‌کارگیری رویکردهای درمانی مبتنی بر شواهد علمی، راه‌گشای بهبود سلامت روان مهاجران خواهد بود. علاوه بر درمان، توجه به حمایت‌های اجتماعی و فرهنگی می‌تواند به ایجاد حس تعلق و کاهش بار عاطفی مهاجران کمک کند.
منابع
•Beck, J. S., & Haigh, E. A. P. (2021). Cognitive Behavior Therapy: Basics and Beyond. Guilford Publications.
•Greenberg, L. S. (2023). Emotion-Focused Therapy: Coaching Clients to Work Through Their Feelings. American Psychological Association.
•Hwang, W., & Wood, J. J. (2021). The role of emotional connection in distance family relationships. Aging & Mental Health Journal.
•Jones, D. A., et al. (2022). Maintaining Family Ties Across Borders: Emotional Narratives in Transnational Communication. Journal of Family Communication.
•Lee, M., & Padilla, Y. C. (2020). Transnational Parenting and Psychological Wellbeing in the Context of Migration. Journal of Immigrant and Minority Health.
•Nguyen, M. H., et al. (2022). Video Messages and Interpersonal Closeness Among Migrant Families. Journal of Media Psychology.
•Shojaei, Z., & Moradi, F. (2023). Cultural Identity and Emotional Challenges in Iranian Immigrant Families. Iranian Journal of Psychiatry and Behavioral Sciences.
•Ghasemi, S., & Kalantari, M. (2021). Psychological Impact of Long-Distance Relationships in Iranian Families. Journal of Psychological Studies.