فعال سازی رفتاری برای درمان افسردگی

پیش فرض های فعال سازی رفتاری برای درمان افسردگی

اگر به صورت یک پیوستار در نظر بگیریم ، فعال سازی رفتاری با توجه به میزان ساختار یافتگی به قطب ساختارمدار گرایش دارد. با این حال باید متناسب با نیازهای منحصربه‌فرد بیماران به اجرا درآید. درمانگر فعال سازی رفتاری باید انعطاف پذیری بالایی داشته باشد و همواره دست به نوآوری و آزمایش بزند.

در فعال سازی رفتاری نه تنها تکنیک های منحصر به فرد مانند برنامه‌ریزی جهت فعالیت هدفمند وجود دارد بلکه تکنیک های بسیاری مثل مسئله گشایی و اصلاح اجتناب نیز در نظر گرفته می شود.
این رویکرد درمان افسردگی نشان می‌دهد که بیشتر رفتارهای بیمار تابع تقویت مثبت می باشد و افسردگی هنگامی ایجاد می‌شود که تقویت مثبت کاهش می‌ یابد، از دست می‌رود و یا به شدت کم می‌شود. در واقع بر نقش اجتناب در افسردگی تاکید فراوان دارد و بر این باور است که افراد افسرده نه تنها منابع اصلی تقویت مثبت را از دست می دهند بلکه نافعال بودن آنها ممکن است به دلیل اجتناب منفعلانه از موقعیت‌های آزارنده باشد. بنابراین فنون فعال سازی رفتاری، فنونی برای شناسایی و غلبه بر اجتناب و همزمان مهارت‌آموزی خواهد بود.

فعال سازی رفتاری مراجعان را به دستیابی و پرورش مهارت‌هایی ترغیب می‌کند که به آنها امکان ایجاد و حفظ ارتباط با منابع مختلف و پایدار جهت تقویت مثبت را فراهم می آورد. این کار موجب پدیدآیی یک زندگی با معنا، ارزشمند و هدف‌دار می‌شود.

فرضیه اول: فرضیه فعال سازی

برمبنای فرضیه اول،با فعالسازی درمانجویان افسرده تغییر ایجاد میشود . مراد از فعالسازی این است که درمانگر، درمانجوی افسرده را به دوباره فعال شدن ترغیب میکند و طرح‌هایی را تدوین می نماید که آنان بتوانند به مدد اجرای آنها با تقویت کننده های موجود در محیط تماس حاصل کنند. در برنامه ریزی فعالیت افراد افسرده برای تماس با تقویت کننده های مثبت محیطی ترغیب می شوند.

فرضیه دوم: آموزش مهارت های موثر( بازسازی شناختی)

بر طبق فرضیه دوم،درمانجویان افسرده یاد می گیرند که با رویدادهای غم انگیز و افکار افسرده ساز مقابله کنند. در نتیجه،آنچه موجبات تغییر را فراهم می کند،دگرگون شدن ساختارهای شناختی بنیادی نیست بلکه فراگیری راهبردهای مقابله ای موثر است. درمانگر این راهبردها را به درمانجویان افسرده یاد می دهد تا از آنها برای مقابله با رویدادهای استرس زای زندگی و افکار منفی که به آنها مربوط می‌شود استفاده کنند.

فنون فعال سازی رفتاری برای غلبه بر افسردگی

۱ ) شناسایی ارزش ها،تقویت کننده ها و بازبینی فعالیت های جاری خود.
۲)تهیه فهرستی از فعالیت های خوشایند و لذت بخش بر اساس تجربه قبلی و ارزش های خود.
۳) تحلیل کردن پیشایندها، رفتارها ،پیامدها.
۴) شناخت خزانه رفتاری خود
۵) شناسایی موانع فعال سازی

فعال سازی رفتاری از جمله رویکردهای پرکاربرد برای درمان افسردگی محسوب میشود. اگرچه این روش می‌تواند برای درمان سایر اختلال های اضطرابی مانند اختلال اضطراب فراگیر(General Anxiety Disorder) و اختلال استرس پس از سانح(Post Traumatic Stress Disorder) نیز کاربرد داشته باشد، اما هدف اصلی در این تکنیک افزایش رفتارهای منجر به پاداش برای بیمار است.
پاداش می‌تواند درونی مانند (لذت یا احساس موفقیت) یا بیرونی (مانند توجه اجتماعی) باشد. افزایش پاداش به بهبود احساسات فرد کمک می‌کند. هدف دیگر این تکنیک کاهش نشخوار های فکری افسرده ساز از طریق تغییر تمرکز بیمار بر روی انجام فعالیت های لذت بخش است.

مراحل چهارگانه فعال سازی رفتاری:

۱) در قدم اول درمانگر اساس مداخله را برای فرد بیمار توضیح می دهد و کمک می کند تا فرد افسرده بفهمد چگونه الگوی عدم تحرک و عدم اقدام سبب تقویت و تشدید علائم افسردگی آنها میشود. برای رسیدن به این هدف باید نظارت و ثبت فعالیت های کنونی فرد انجام شود. از بیمار خواسته می شود تمام فعالیت های روزانه خود را ساعت به ساعت ثبت کند. بیمار باید هر فعالیت را با توجه به دو بُعد ثبت کند.
۱)احساس لذت
۲) احساس تسلط
هر بُعد از صفر (بدون لذت/ تسلط) تا ده ( لذت/تسلط بالا)درجه بندی میگردد. تسلط به عنوان احساس کارایی و توانایی در به سرانجام رساندن فعالیت مورد نظر تعریف می‌شود.
بیمار معمولا بعد از ثبت این فعالیت‌ها به این نتیجه می‌رسد که میزان فعالیت های لذت بخش او بسیار کم است. در واقع بیمار اغلب درگیر فعالیت هایی با درجه لذت پایین مانند ساعت‌ها به تماشای تلویزیون پرداختن، صرف زمان طولانی در فضای مجازی، و نشخوار فکری خواهد بود . از طرف دیگر برخی افراد فعالیت‌هایی را انجام می‌دهند که به نظر لذت‌بخش است و یا کارایی لازم برای انجام آن را دارند اما در عمل این اتفاق نمی‌افتد. زیرا فرد درگیر افکار منفی می‌شود که این مسئله احساس لذت را تحت تاثیر قرار می دهد. این افکار منفی را می‌توان از طریق تکنیک‌های شناختی استخراج و شناسایی کرد.

۲) تهیه فهرستی از فعالیت های پاداش دهنده: قدم بعدی تهیه فهرستی از فعالیت‌های لذت بخش فعلی است. فعالیت هایی که قبل از ابتلا به افسردگی از انجام آنها لذت می برده و همچنین فعالیت‌های لذت بخشی را که به آنها فکر کرده اما آنها را انجام نداده است.

۳) طراحی فعالیت‌های پاداش دهنده: برخی از فعالیت‌های پاداش دهنده موجود در فهرست از قبل تعیین شده را، انتخاب کند و در برنامه خود قرار دهد. درمانگر در این مرحله بیمار را ترغیب می‌کند که پیش‌بینی کند که به چه میزان از انجام فعالیت موردنظر احساس لذت و تسلط می کند. امتیازهای بیمار بین ۰ تا ۱۰ درجه بندی می شود.

۴) اجرای فعالیت‌های پاداش دهنده: در نهایت بیمار باید فعالیت‌های برنامه‌ریزی شده را اجرا کند و امتیاز میزان لذت و تسلط برای هریک از این فعالیت ها را ثبت کند.
موارد تکمیلی در اجرای تکنیک فعال سازی رفتاری
گاهی ممکن است در حین اجرای فعالیت ها افکار منفی به ذهن بیمار خطور کند که آنها را از لذت بردن از فعالیت‌های برنامه‌ریزی شده باز دارد. مثلا افکار منفی مثل:

• نمی توانم این کار را به درستی انجام دهم
• من با این کار خودم را گول میزنم

مثال هایی از افکار منفی هستند که می‌توانند از طریق تکنیک‌های شناختی استاندارد به چالش کشیده شوند. اگر بیمار قادر به رویارویی و انجام فعالیت‌های در نظر گرفته شده نباشد ابتدا باید افکاری که بیمار را از انجام فعالیت‌ها بازمی‌دارد شناسایی کرد و سپس آنها را به چالش کشید. اغلب بیماران اینگونه فکر می‌کنند که قبل از انجام فعالیت باید انگیزه کافی برای انجام آن داشته باشند. درمانگر باید این نکته را به بیمار متذکر شود که این یک اشتباه رایج است. در حقیقت آنها با شروع فعالیت، انگیزه‌های بالاتری در خود ایجاد می‌کنند.

باید به بیماران هشدار داده شود که در هنگام شروع مجدد فعالیت هایی که مدتی است از انجام آنها اجتناب می‌کنند ممکن است به اندازه گذشته احساس لذت نکنند اما در هر صورت انجام این فعالیت ها رضایت بیشتری نسبت به اجتناب از آنها فراهم می‌کند. بعلاوه با ادامه روند فعالیت ها، افسردگی و اضطراب فرد کاهش می یابد و این میزان رضایت مضاعف می‌شود. در هر جلسه فرد افسرده، گزارشی از فعالیتها و حالات خلقی خود آماده می‌کند تا آن را به جلسات بعدی بیاورد. طرح ریزی فعالیت های لذت بخش به عنوان یک عمل پیشرونده ادامه می یابد. به گونه ای که اجتناب از انجام فعالیت‌های روزمره کاهش یافته و فقط اهداف درمانی مورد نظر در فرد افسرده افزایش می یابد.

اصلاح اجتناب و حل مسئله

این شاید یکی از غنی ترین و متنوع ترین جنبه های فعال سازی رفتاری باشد. مراجعین ممکن است به اجتناب از تکالیف عینی در خانه یا کار،اجتناب از احساسات دردناک مانند غم یا ترس،اجتناب از تعارض بین فردی و …. بپردازند. شیوه‌های خاص برای پرداختن به این حوزه ها با ماهیت خاص اجتناب گره خورده است.مثلاً فردی که از تجربه و پذیرش غم و اندوه ناشی از یک رابطه عاطفی شکست خورده اجتناب و امتناع می‌کند ممکن است بیشتر وقت خود را با بررسی عکس‌های شریک سابق خود یا پرسه زدن در فضای مجازی و یادآوری زمان ها و مکان های که با هم بوده اند سپری کند و از انجام اصل تکلیف خود و مواجهه با شرایط فعلی اجتناب نماید .قدم اول شروع کردن از یک موضع مشارکتی با مراجع و پرداختن به اجتناب و ارائه گزینه های جایگزین خواهد بود.

فعال سازی رفتاری چگونه به شما کمک می کند تا احساس بهتری داشته باشید؟

۱) ذهن را از افکار دردناک منفی با مشغول نگه داشتن شما منحرف می‌کند.
۲) تجربه احساس کنترل و تسلط که قبل از ابتلا به افسردگی در انجام فعالیت‌های روزمره خود داشتید را به شما برمی گرداند.
۳)عزت نفس خود را به دنبال انجام فعالیت های لذت بخش و شناخت سبک مقابله ای اجتناب که تاثیر منفی بر عزت نفس شما داشته است، افزایش می دهد.
۴) افزایش احساس تسلط و به دنبال آن ارتقای عزت نفس می تواند منجر به تجربه لذت مجدد در فرد افسرده شود.
۵) احساس خستگی،فرسودگی و بیحالی با انجام فعالیت‌های روزمره در فرد افسرده کاهش می یابد و به این ترتیب برای انجام فعالیت های بعدی به صورت تصاعدی انگیزه بیشتری پیدا خواهد کرد.
۶) انجام فعالیت های لذت بخش روزمره احساس خوب بودن، تسلط و کفایت را در فرد افسرده پدید می‌آورد.
۷) انجام فعالیتهای بیشتر، انگیزه فرد را برای انجام کار بیشتر بالا میبرد و فرد را به کار و فعالیت بیشتر وا می دارد.
۸) فعالیت به عنوان یک جزء بسیار تعیین کننده درمانی توانایی تفکر فرد را به طرز چشمگیری ارتقا می دهد.

روش های تکمیلی مقابله با افسردگی (درمان افسردگی)

۱) موقعیت های ناخوشایندی که خارج از کنترل شما هستند تشخیص دهید و بپذیرید.
۲) با استفاده از مهارت های اجتماعی،جرات مندی و مذاکره روابط بین فردی خود را تقویت نمایید.
۳) ارزیابی‌های اولیه نادرست خود را زیر سوال برده و اصلاح کنید.
۴) انواع تحریف های شناختی را بشناسید و در رابطه با نظام باورها و افکار خود نوع تحریف شناختی خود را مشخص کنید.
۵) احساس کنترل خود را بر اموری که تحت اختیار خودتان است حفظ کنید.
۶) ارزیابی‌های غیرمنطقی خود را زیر سوال برده و اصلاح کنید.
۷)از روش حل مسئله به شیوه فعالانه استفاده کنید.
۸) به موفقیت های خود پاداش دهید.
۹) تفکر منفی خود را کنترل کنید.
۱۰) تفکر مثبت داشته باشید .
۱۱) خودتان را سرگرم کنید و کنترل زندگی خود را به دست بگیرید.
۱۲) از مهارت های اجتماعی مناسب استفاده کنید.
۱۳) از سیستم های حمایتی خود به طور موثر استفاده کنید.