وقتی دوری می‌ماند: چگونه دلتنگی والدین در ایران را آرام کنیم؟
-
دکتر ترانه موذنی
دلتنگی والدین پدیده‌ای انسانی و نادیده‌گرفته‌شده
چگونه دلتنگی والدین در ایران را آرام کنیم؟مهاجرت، همواره با قصه‌هایی از شروع دوباره همراه است. قصه‌هایی که از امید، تلاش، و ساختن آینده‌ای تازه حکایت می‌کنند. اما در پسِ این شروع‌های نو، فصل‌های نانوشته‌ای وجود دارد—فصل‌هایی از دلتنگی، سکوت، و گاهی احساس گناه. کسانی که مهاجرت می‌کنند، تنها از یک مکان جغرافیایی جابه‌جا نمی‌شوند؛ آن‌ها از بخشی از گذشته و حضور همیشگی والدین نیز فاصله می‌گیرند.
آیا تا به حال به چشم‌های مادرتان وقتی تماس تصویری را قطع می‌کنید، دقت کرده‌اید؟ آیا شنیده‌اید که پدرتان چند بار در طول یک مکالمه تکرار می‌کند: «خودت رو برسون زودتر به ما»؟ دلتنگی والدین در ایران برای فرزندانی که کیلومترها دورتر زندگی می‌کنند، پدیده‌ای واقعی و پررنگ است، هرچند در گفتگوهای رسمی یا حتی خودآگاهیِ ما، کمتر به آن پرداخته می‌شود.
بیشتر بخوانید: بهترین روانشناس ایرانی در ونکوور
یک دلتنگی با صدا و تصویر
در دورانی زندگی می‌کنیم که با یک تماس تصویری می‌توانیم خانه‌ی پدری را ببینیم. اما تکنولوژی نمی‌تواند جای خالی حضور را پر کند. دلتنگی والدین اغلب به شکل‌های متفاوتی بروز می‌کند: نگرانی‌های مداوم، بی‌حوصلگی، گاه اختلال در خواب، احساس غم مبهم، یا حتی شکایت‌های جسمی بدون دلیل پزشکی مشخص. در پژوهشی که در سال 2023 در مجله Journal of Family Psychology منتشر شد، نشان داده شد که والدینی که فرزندانشان مهاجرت کرده‌اند، در معرض بالاتری از افسردگی خفیف و اضطراب هستند، حتی اگر ظاهراً وضعیت جسمی یا اقتصادی خوبی داشته باشند.
این تجربه‌ی دلتنگی، ترکیبی است از احساس ناتوانی، فراق، و بی‌پناهی در مقابل زمان و فاصله. بسیاری از والدین احساس می‌کنند که نقش والدگری‌شان ناتمام مانده؛ انگار هنوز چیزهایی برای گفتن و انجام دادن باقی‌مانده، اما فرصت‌ها دیگر در دسترس نیستند.
مسئولیتِ عاطفیِ ما
ما، فرزندان دور، با این پرسش روبه‌روییم: چگونه می‌توانیم این احساس دلتنگی را آرام کنیم؟
چگونه می‌توانیم فاصله را با معنای تازه‌ای پر کنیم تا پدر و مادرمان همچنان احساس «مهم بودن» در زندگی ما را داشته باشند؟
دلتنگیِ والدین، به شکل عمیقی به احساس بی‌اثر بودن و به حاشیه رانده شدن در زندگی فرزندانشان گره خورده است. بنابراین راه‌های تسکین آن، فقط با تماس‌های بیشتر یا فرستادن هدیه حل نمی‌شود؛ باید نقشی جدید، اما فعال، برای والدین‌مان تعریف کنیم.
از تماس تا تماسِ واقعی – راه‌های علمی و انسانی برای تسکین دلتنگی
ما اغلب تصور می‌کنیم تماس تلفنی یا تصویری، خودش یک ارتباط کامل است. اما تجربه‌های بالینی و مطالعات جدید چیز دیگری می‌گویند. کیفیت ارتباط، بسیار مهم‌تر از تعداد تماس‌هاست. طبق نتایج پژوهش منتشر شده در سال 2021 در Aging & Mental Health Journal، والدینی که در مکالمه‌هایشان احساس شنیده‌شدن، احترام و مشارکت معنادار داشته‌اند، سطح بالاتری از رضایت روانی و احساس پیوند عاطفی را گزارش کرده‌اند، حتی اگر تماس‌ها محدود به هفته‌ای یک‌بار بوده باشد.
۱. زمان کیفی بسازیم، نه فقط زمان طولانی
به جای مکالمه‌های پراکنده و بی‌هدف، زمان‌هایی مشخص و برنامه‌ریزی‌شده برای تماس‌های عاطفی در نظر بگیرید. مثلاً یک شب خاص در هفته را به تماس ویدیویی خانوادگی اختصاص دهید، با برنامه قبلی: از موضوعات مشخصی حرف بزنید، عکس نشان بدهید، حتی برای والدین‌تان قصه‌ی روزمره‌تان را تعریف کنید.
پرسشی برای خود شما: آیا تماس‌هایتان بیشتر به گزارش‌دادن شبیه شده؟ یا فضای شنیدن، خندیدن و بودن را هم فراهم کرده‌اید؟
۲. مشارکت نمادین، همچنان مهم است
در فرهنگ ایرانی، «درگیر بودن» در زندگی فرزند، یک شیوه‌ی نشان دادن عشق و تعلق است. بسیاری از والدین ایرانی در ایران، پس از مهاجرت فرزندانشان، دچار احساس بی‌فایده‌بودن می‌شوند، چرا که دیگر نمی‌توانند “کمکی کنند” یا “در کارها حضور داشته باشند”. این احساس می‌تواند به فرسایش روانی منجر شود.
راهکار چیست؟ آن‌ها را در تصمیم‌گیری‌های ساده مشارکت دهید. نظرشان را درباره خرید خانه، انتخاب مبلمان، یا حتی برنامه‌های آینده‌تان بپرسید. البته نه از سر اجبار یا عادت، بلکه به قصد ایجاد حس نقش‌آفرینی.
۳. هدیه‌های معنادار، نه صرفاً مادی
هدیه دادن یکی از راه‌های ابراز محبت در فرهنگ ماست، اما وقتی با محتوای احساسی همراه باشد، تأثیرش چندبرابر می‌شود. یک آلبوم چاپ‌شده از عکس‌های روزمره‌ی شما، یک ویدیو با صدای خودتان، یا حتی یک نامه‌ی دست‌نویس می‌تواند به والدین شما این پیام را منتقل کند: «با اینکه دورم، اما فکر تو در زندگی‌ام زنده است.»
در مطالعه‌ای در سال 2022 در دانشگاه British Columbia، مشخص شد که پیام‌های عاطفی ثبت‌شده (مثل نامه‌های صوتی یا ویدیویی) اثر مثبت بلندمدتی بر احساس پیوند بین اعضای خانواده در دو کشور مختلف داشته‌اند.