در تمامی رویکرد ها، درمانگران تا حدی به تجربه هیجانی ای می پردازند که بیماران را با خود وارد فرایند درمان می کنند. درمانگرانی که از بازسازی شناختی استفاده می کنند امیدوارند تغییر نگرش افراد به وقایع، چگونگی احساس آن ها را تغییر دهد. رفتار درمانی دیالکتیکی بیماران را تشویق می کند نحوه تنظیم هیجان هایی را بیاموزند که اغلب نابسامان و هولناک به نظر می رسند. طی جلسات مشاوره طرحواره درمانی در شمال تهران، درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد خواستار انعطاف پذیری و تحمل در برابر هیجان و در عین حال رویکرد های شناختی نوین، آسیب شناسی روانی را فراتر از شناخت های سطحی و افکار خودآیند بررسی کرده و به ریشه های عمیق‌تر شناختی یا همان طرحواره های شناختی و باور های بنیادین می پردازند. اگر درمانگری بخواهد از تسکین علایم حاد بیماری روانی پا را فراتر بگذارد باید به عملکرد فرد پیش از آغاز اختلال و پس از فروکشی مرحله حاد توجه کند.
یافته های پژوهشی نشان می دهد طرحواره های شناختی نقش مهمی در ایجاد و تداوم اختلال های روان شناختی و نیز در عود یا بازگشت دوره های بعدی اختلال بازی می کنند. قطع نظر از جهت گیری نظری ای که هر درمانگری اختیار می کند، هیجان ها فرایندی هستند که افراد را به جستجوی کمک وا می دارند. اما تاکنون کمتر به این موضوع پرداخته شده که بیمار درباره تنظیم این هیجان ها به چه نحوی می اندیشد و چگونه تدبیر می کند. برای توصیف باور هایی که افراد درباره علل، درستی، بهنجاری، تداوم و تحمل پیچیدگی هیجان دارند از اصطلاح “طرحواره های هیجانی” استفاده می شود.
بلافاصله بعد از ظهور یک هیجان (برای مثال اضطراب)، فرد ماهیت این هیجان را مورد وارسی قرار می دهد:
- آیا قرار است این هیجان برای مدت زمان نامعلومی ادامه باید؟
- آیا دیگران نیز همان احساسی را دارند که من دارم؟
- آیا باید به خاطر داشتن این احساسات شرمنده باشم؟ آیا ایرادی دارد که آدم احساسات مختلفی داشته باشد؟ آیا می توانم احساساتم را ابراز کنم؟
- آیا دیگران احساسات مرا معتبر خواهند دانست؟
- آیا احساساتم منطقی اند؟
- وقتی سر و کله هیجان خاصی پیدا می شود فرد برای پرداختن به این هیجان چه راهبرد هایی را به کار می اندازد؟
- آیا فرد به اطمینان آفرینی، کناره گیری از دیگران، نشخوار فکری، سرزنش، اجتناب، خزیدن به لاک انفعال، سوء مصرف مواد، تفسیر متفاوت وقایع، درگیر شدن در فرایند مشکل گشایی، فعال سازی رفتار های سازنده، توجه برگردانی، خود آسیب رسانی، حالت های تجزیه ای پر خوری، پذیرش هیجان یا واکنش های دیگر پناه می برد؟
- از این گذشته طرحواره های هیجانی با چگونگی اندیشیدن و ابراز واکنش به هیجان های دیگران نیز مرتبط است. برای مثال، وقتی یکی از دوستان صمیمی مان ناراحت است، آیا فکر می کنیم که
- هیجان های وی غیر منطقی است؟
- آیا ما این هیجان ها را خصیصه ای مرضی می‌دانیم و برچسب “نابهنجار” به آن ها می زنیم؟
- آیا به نظرمان این هیجان ها برای مدت نامعلومی ادامه خواهد داشت؟
- آیا از ابراز هیجان های وی ممانعت به عمل می آوریم؟ آیا معتقدیم هیجان ها در روند خرد ورزی و مشکل گشایی خلل ایجاد می کند؟
- و سرانجام این که آیا بر مبنای این تفسیر ها دوستمان را سرزنش می کنیم، دست می اندازیم، می گوییم که بیش از حد دارد نق می زند، از وی کناره می گیریم و اجتناب می کنیم، یا می کوشیم او را مجاب کنیم که نباید چنین احساساتی داشته باشد؟
مدل طرحواره هیجانی در کنار تشخیص اهمیت نظریه ها درباره این که تفـسیر های منفی از واقعیت چطور می تواند به احساس غمگینی یا اضطراب بینجامد؟ یا اجتناب و انفعال چطور می تواند در تشدید افسردگی نقش داشته باشد؟ می کوشد دامنه فهم ما از هیجان را با این مفروضه بیش از پیش گسترش دهد که وقتی یک هیجان سر بر می آورد نظریه ضمنی فرد درباره آن هیجان فعال می شود و این فعال شدگی به راهبرد های مقابله ای سازنده یا بی فایده می انجامد. به بیان ساده‌تر وقتی احساس غم می کنید، درباره این غمگینی و این که بعد از این چکار خواهید کرد، چه فکری می کنید؟ اگر من معتقد باشم که غمگینی ام برای مدت زمان نامعلومی ادامه خواهد داشت یا بیش از پیش تشدید خواهد شد، ممکن است با سوء مصرف مواد یا کناره گیری از دیگران، مذبوحانه به دنبال یک “مرهم فوری” باشم.
در مقابل، اگر باور داشته باشم که غمگینی یک تجربه گذرا است و هیجان هایم به کار هایی که انجام می دهم و افرادی که با آن ها رابطه برقرار می کنم وابسته است، ممکن است رفتاری سازگارانه در پیش بگیرم. تفسیر ها به راهبرد ها منتهی می شود و راهبرد ها ممکن است اوضاع را بدتر یا بهتر کند.
ما خوش اقبالیم که شیوه های متعدد و بسیار ارزشمندی از رفتار درمانی شناختی را در اختیار داریم. این شیوه ها طی جلسات مشاوره طرحواره درمانی در زعفرانیه با مجهز کردن بیمار به درایت و مهارت، وی را توانمند می سازند و در مواجهه با شرایطی که اغلب دشوار و حل ناشدنی به نظر می رسد روزنه امیدی پیش رویش می گشایند. نظریه طرحواره هیجانی یک مدل اجتماعی – شناختی از هیجان و تنظیم هیجان است. بر اساس این نظریه انسان ها از نظر ارزیابی ابعادی مانند پذیرفتنی بودن هیجان و شرمساری درباره آن، تفسیر هایشان از علل هیجان، نیازشان به کنترل هیجان، انتظاراتشان درباره تداوم و خطر هیجان، و ملاک هایشان درباره تناسب ابراز هیجان با یک دیگر فرق دارند.
حتی اگر هیجان عامل تعیین کننده زیستی بارزی داشته باشد و حتی اگر با محرک های برانگیزاننده خاصی مرتبط باشد، تجربه هیجان اغلب با تفسیری از آن هیجان دنبال می شود:
- آیا احساس اضطرابم منطقی است؟
- آیا روند احساس دیگران نیز به همین ترتیب است؟
- آیا این احساس برای مدت نامعلومی ادامه خواهد داشت؟
- چطور می توانم زمام احساساتم را در دست بگیرم؟
- آیا عقلم را از دست خواهم داد؟
این تفسیر های مربوط به هیجان که طی جلسات مشاوره طرحواره درمانی در شمال تهران انجام می شود، در واقع محتوای مرکزی “طرحواره های هیجانی” اند. یعنی باور هایی درباره هیجان های خود و دیگران و همچنین نحوه تنظیم آن ها. نظریه طرحواره هیجانی یک مدل اجتماعی – شناختی است. چون هیجان ها هم پدیده های فردی و هم اجتماعی اند که ما و دیگران تفسیرشان می کنیم. برای مثال، ایجاد تغییر در تفسـیر ها (چه تفسیر های خودمان و چه دیگران) به تغییر در شدت هیجان و کژ تنظیمی هیجان خواهد انجامید.
نقش طرحواره ها در انتخاب همسر
آسیب هایی که ما در کودکی تجربه کرده ایم زمینه ساز شکل گیری طرحواره هایی می شود که قضاوت ما را از خودمان، دیگران و دنیا تحت تاثیر قرار می دهند. ما با روابطی که برقرار می کنیم این دیدگاه تحریف شده و تجربیات ناگوار کودکی را بازسازی و تکرار می کنیم تا همچنان تله یا طرحواره ما تکرار و تقویت شود. درست است که کودکی بر ما تاثیر قابل توجهی دارد، اما ما قربانی تکرار کودکی خود نیستیم و می توانیم آنچه تاکنون باور کرده ایم را دگرگون کنیم. عشق به خود تنها راه حل تضمین کننده سلامت ازدواج و رابطه است. اگر در این زمینه طرحواره ها به جای شما تصمیم می گیرند و همواره یادآور بی ارزشی و تنهایی شما هستند از یک طرحواره درمانگر یا روانشناس کمک بگیرید.
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی
