زوج درمانی چیست و چه موقع باید به زوج درمانگر مراجعه کرد؟

زوج درمانی چیست؟
چرا باید به زوج درمانگر مراجعه کرد؟
هیچ رابطه ای سیر آرامی ندارد. در همه روابط تعارض و عواطف منفی وجود دارد. در نتیجه مشکلات در روابط صمیمی، بالاخره زمانی هر فردی را تحت تاثیر قرار می دهد. تضاد زیاد، خسته کننده است و باعث فرسودگی روانی و احساس تنهایی در زوجین می شود. رابطه زناشویی ناخوشایند و رنج آور با افزایش افسردگی، اضطراب و سوء مصرف مواد همبستگی مثبت دارد. در ادامه به بررسی بیشتر در مورد زوج درمانگر و زوج درمانی می پردازیم.

هدف زوج درمانی چیست؟

رویکرد زوج درمانی در شمال تهران با هدف یکپارچه سازی و تنظیم هیجان، ابراز روشن احساسات و تایید متقابل در یک طرح جامع به منظور بهبود روابط زوجین همیشه پیش قدم بوده است. زوج درمانی رویکردی بدون قضاوت دارد و به پذیرش شما و همسرتان کمک می‌کند. یعنی رویکردی ست در قالب نحوه اندیشه شما درباره خودتان و همسرتان و خودسنجی بیشتر. همچنین این رویکرد بر تغییر کردن تمرکز دارد مثل کاهش پاسخ های منفی و بدون تایید، افزایش خود تنظیمی عواطف، بهبود توانایی ابراز خود و اصلاح مهارت های مدیریت موثر مشکلات.

زوج درمانی چه کاری انجام می دهد؟

زوج درمانی حساسیت درمانی قابل توجهی نسبت به نزاع همسرانی دارد که ناراحتی حاصل از دلخوری های فراوان را تجربه می کنند و در عین حال امید زیادی به بهبودی رابطه خود دارند. به طور کلی زوج درمانی موقعیت های گسترده و متنوعی را که زوج ها در طول رابطه خود با آن مواجه می شوند مورد توجه قرار می دهد و ایده های عملی موجود را بررسی نموده و تمریناتی برای کاهش تعارضات آسیب‌رسان و دستیابی به آرامش و صمیمیت بیشتر در روابط را فراهم می سازد. به طور مثال فرهنگ بخشش و عذر خواهی را بیش از قبل در بین زوجین جا می اندازد.

زوج درمانی رفتاری تلفیقی

مسائل و مشکلات بین زوجین می تواند شدید یا خفیف، کوتاه مدت با دراز مدت باشد و از علل مختلفی سرچشمه بگیرد. برخی از این مسائل به راحتی قابل حل هستند در حالی که برخی دیگر را‌ علی رغم صرف وقت و تلاشی که برای حل آن ها گذاشته می شود، نمی توان حل کرد. زوج ها لازم است که توانایی بر طرف کردن موانع را داشته باشند و عدم توافق ها را حل کنند و تفاوت هایشان را بپذیرند. زوج درمانی رفتاری تلفیقی (IBCT) درمان رفتاری است که به زوج ها کمک می کند که پذیرش متقابل از یک دیگر داشته باشند و روی مسائل و مشکلاتشان کار کنند و رضایت مندیشان را از رابطه افزایش دهند.

انگاره های اصلی در زوج درمانی رفتاری تلفیقی

زوج درمانی رفتاری تلفیقی ریشه در زوج درمانی رفتاری سنتی دارد. زوج درمانی رفتاری سنتی (TBCT)  درمان مبتنی بر مهارت ها است که در صدد افزایش رضایت مندی از طریق راهبرد های تغییر سنجیده و آگاهانه است. از دیدگاه زوج درمانی رفتاری سنتی، رضایت مندی فرد از رابطه به نسبت وجود تقویت کننده های مثبت به منفی در رابطه تعیین می شود. زوج های نا بسامان به طور کلی تعامل های مثبت کمتری دارند و در برابر رفتار منفی شریک زندگی شان بیشتر با رفتار های منفی پاسخ می دهند. نظریه رضایت مندی مبتنی بر زوج درمانی رفتاری سنتی جنبه های شناختی را نیز در برمی گیرد. افراد هزینه و سودی را که از رابطه فعلی شان درک می کنند با هزینه و سودی که معتقدند در روابط دیگر بدست می آورند مقایسه می کنند. وقتی که نسبت هزینه – به – سود در رابطه فعلی بیشتر از روابط دیگر باشد فرد در این رابطه باقی خواهد ماند حتی اگر رضایت بخش نباشد. 

تأکید اصلی زوج درمانی رفتاری سنتی کمک به زوج ها است تا فواید و سودمندی رابطه شان را از طریق تعامل های مثبت افزایش دهند و هم زمان هزینه های رابطه را با کاهش تعامل های منفی به حداقل برسانند. زوج درمانی رفتاری سنتی از راهبرد های تغییر قاعده مند کمک می گیرد تا زوج ها شیوه تعامل خود را با یک دیگر تغییر دهند. فرد در این راهبرد ها آگاهانه رفتار خود را با پیروی از یک قاعده یا دستورالعمل تغییر می دهد. مثلاً سعی می کند تا به شیوه خاص با شریک زندگی خود صحبت کند. اگر چه رفتار جدید در آغاز با تلاش های آگاهانه برای تغییر شکل می گیرد، اما زوج درمانی رفتاری سنتی معتقد است که رفتار جدید پس از آموزش و تمرین، تقویت می شود و بنابراین از روی عادت رخ خواهد داد. درمانگران رفتاری سنتی در زوج درمانی از دو دسته مداخله های قاعده مند استفاده می کنند تا زوج ها در روابط شان تغییر ایجاد کنند. 1- مبادله رفتاری (BE) 2- آموزش مهارت های ارتباطی و حل مسئله” (CPT).

 مبادله رفتاری عنوان تکنیک های مختلفی است که در آن زوج ها یاد می گیرند که فعالیت های مثبت خود را افزایش دهند. اگر چه مبادله رفتاری مستقیماً می تواند تغییرات سریع و مثبت در رفتار زوج ها در خارج از جلسات درمانی ایجاد کند اما تأکید آن بر رفتار های مثبتی است که منشاء کشمکش بین زوج ها نیست، هدف مبادله رفتاری این نیست که زوج ها روی مسائل و مشکلات قدیمی خود کار کنند.

هدف آموزش مهارت های ارتباطی و حل مسئله فراهم ساختن مجموعه مفیدی از مهارت ها است به طوری که زوج ها بتوانند هر زمان که با مشکلی رو به رو می شوند از این مهارت ها استفاده کنند. زوج ها در (CPT) از طریق دستورالعمل های آموزشی مدل سازی و تمرین های بازنگری شده آموزش می بینند. در این روش درمانی دو مجموعه از مهارت های جداگانه و مرتبط با یک دیگر آموزش داده می شود. در آموزش ارتباط، تأکید بر بیان افکار و احساسات و نشان دادن درک و فهم و حمایت عاطفی است. مهارت هایی که در آموزش ارتباط آموخته می شود برای هر نوع بحث از بحث های ارتباطی ساده مثل این که “امروز چطور گذشت” گرفته تا بحث های سنگین و پیچیده عاطفی، مفید است. هدف آموزش حل مسئله برخلاف آموزش ارتباط این است که زوج ها برای مسائل و مشکلات خود راه حـل هـای خـاص بیابند.

پژوهش ها نشان می دهد که مبادله رفتاری و آموزش مهارت های ارتباطی و حل مسئله وقتی که هر دو با هم به کار برده می شوند، مؤثر تر واقع می شوند و ترکیب مبادله رفتاری و آموزش مهارت های ارتباطی و حل مسئله توانسته است به درصد قابل توجهی از زوج ها کمک کند. پژوهش ها هم چنین نشان می دهد که ۵ عامل می تواند زوج هایی را که به زوج درمانی رفتاری سنتی پاسخ می دهند از زوج هایی که به این نوع درمان پاسخ نمی دهند را متمایز سازد. زوج هایی که به زوج درمانی سنتی پاسخ مثبت می دهند جوان تر هستند، نسبت به رابطه شان متعهد تر و درگیری عاطفی بیشتری دارند، مساوات طلب تر هستند و انگاره های مشابه ای در این مورد که رابطه ایده آل آن ها چیست دارند این عوامل را شاخص توانایی و اراده برای تغییر کردن می دانند. 

بنابراین، نتایج نشان می دهد که زوج درمانی رفتاری سنتی برای زوج هایی مؤثر است که دارای مجموعه ای از ویژگی هایی هستند که شاخص توانایی و اراده برای انطباق دادن و هماهنگ کردن رابطه شان با نیازهای یک دیگر است و در مورد زوج هایی که این ویژگی ها را ندارند، مؤثر نیست.

حال میخواهیم بررسی کنیم که:

• زوج درمانی چیست؟
• چرا باید به زوج درمانگر مراجعه کرد؟
• هدف زوج درمانی چیست؟
• زوج درمانی چه کاری انجام میدهد؟
• در جلسات زوج درمانی چه اتفاقاتی می افتد؟
• فرآیند ارزیابی و درمان توسط زوج درمانگر چگونه صورت می گیرد؟
• پیش آگهی های مثبت زوج درمانی کدام است؟
• پیش آگهی های منفی زوج درمانی کدام است؟
• امکان بروز خطا در ارزیابی زوج درمانگر وجود دارد؟
• بررسی انتظارات زوجین از رابطه چگونه صورت میگیرد؟
• برای شرکت در زوج درمانی چه شرایطی لازم است؟
• انواع مختلف زوج درمانی کدام است؟
• زوج درمانی برای چه کسانی مناسب است؟
• نتایج درمانی مورد انتظار حاصل از زوج درمانی چیست؟
• مدت درمان و مراقبت های لازم پس از زوج درمانی چگونه است؟
• زوج درمانگر خوب در تهران چه کسی است؟

در جلسات زوج درمانی چه اتفاقاتی می افتد؟

زوج درمانی معمولاً با برخی سوالات مصاحبه استاندارد در ارتباط با تاریخچه رابطه و همچنین اطلاعاتی راجع به خانواده اصلی هر کدام از طرفین، ارزش ها و زمینه‌های فرهنگی زوجین آغاز خواهد شد.
پیش آگهی های مثبت و منفی رابطه زوجین در ابتدای زوج درمانی مورد بررسی قرار میگیرد تا بتوان چشم انداز درمانی رابطه زوجین را تا حدودی پیش بینی نمود.

پیش آگهی های مثبت زوج درمانی کدام است؟

• سلامت روان
• سابقه ارتباطات عاشقانه
• حضور فرزند
• تقسیم کار منصفانه
• شباهت در ارزش‌ها و تیپ های شخصیتی
• پذیرش نقش خود در مشکل و داشتن نگاه واقع بینانه به رابطه
• شبکه حمایتی خوب و خانواده های حمایت کننده
• داشتن درک و تحصیلات بالا
• شرایط مالی خوب

پیش آگهی های منفی زوج درمانی کدام است؟

• انگیزه همکاری حداقل در یکی از طرفین به هیچ وجه ایجاد نشود.
• یک ارتباط دیگر غیر قابل قطع وجود داشته باشد.( ارتباط فرازناشویی یا ارتباط عمیق با یکی از والدین)
• اعتیادی پرخطر و مخرب که به درمان جواب نداده یا انگیزه ی درمان ندارد.
• شرایط مالی، انگیزه ای و حرفه ای لازم برای درمان اختلال روانی و شخصیتی آسیب زا وجود نداشته باشد.
• ممانعت شدید خانواده ای و قبیله ای
• اختلالات شخصیتی و خلقی

فرآیند ارزیابی و درمان توسط زوج درمانگر چگونه صورت می گیرد؟

زوج درمانگر معمولاً یک فرآیند ارزیابی تخصصی را در طی ملاقات های اولیه ترتیب می‌دهد که شامل ارزیابی جامع، برگزاری مصاحبه های مشترک و مصاحبه های انفرادی و بررسی انتظارات زوجین از رابطه می باشد. جمع آوری اطلاعات تاریخچه‌ای، تعریف مشکل فعلی، مشخص نمودن حیطه های پر تعارض، مقایسه برداشت زوجین از مشکل موجود، مشخص شدن تحریف‌ های زن و شوهر در مورد خود و همسرشان، مشخص نمودن درمان‌ ها و مداخلات درمانی مفید یا غیر موثر که در گذشته صورت گرفته، در طول فرآیند ارزیابی زوجین صورت می گیرد. زوج درمانگر همچنین می تواند از طریق مشاهده کیفیت تعاملات زوجین فرضیه هایی را در مورد ماهیت مشکلات زناشویی صورت بندی نماید. به عبارتی کیفیت تعاملات زوجین پیش بینی کننده خوبی از تداوم رابطه آنهاست. هنگامی که ارزیابی رابطه زوجین به خوبی انجام شد، زوج درمانگر یک مدل کارآمد و توافق شده در مورد رابطه ارائه می دهد که شامل سه بخش است:

۱) فهرستی از نقاط قوت مهم رابطه
۲) فهرستی از زمینه‌های مشکل ساز مهم در رابطه
۳) فهرستی از عوامل اصلی تاثیرگذار بر رشد و حفظ زمینه‌های مشکل ساز رابطه

امکان بروز خطا در ارزیابی زوج درمانگر وجود دارد؟

بله،دو خطای شایع در ارزیابی عبارت است از:
۱) ارزیابی بسیار کم و سطحی که ناشی از درک نامناسب رابطه فعلی زوجین توسط زوج درمانگر مبتدی می باشد.
۲) ارزیابی بسیار زیاد و همچنان سطحی که ناشی از حاشیه روی های بی اندازه و مطرح نمودن مسائل بی ربط توسط زوج درمانگر مبتدی در جلسات زوج درمانی می باشد.

بررسی انتظارات زوجین از رابطه چگونه صورت می گیرد؟

با پرسیدن سوال های زیر زوج درمانگر می‌تواند به انتظارات زوجین از رابطه پی ببرد.

• به انتظاراتی که از رابطه تان دارید فکر کنید، چه انتظاراتی از رابطه تان دارید؟
• از همسرتان چه میخواهید؟
• به نظر شما همسرتان برای بهبود رابطه تان چه کار می تواند انجام دهد؟
• اگر همسرتان بخواهد فهرستی شبیه فهرست شما تهیه کند، چه انتظاراتی از شما خواهد داشت؟
• در حال حاضر برای نجات رابطه تان یا بهبود اوضاع حاضرید چه کارهایی انجام دهید؟

پیشنهاد چندین سوال برای افزایش درک زوجین از وضعیت رابطه فعلی شان:

✓رابطه شما در بهترین حالتش چطور بوده است؟
✓اوضاع چه موقع و چطور عوض شد؟
✓شما چه تغییری کردید؟
✓ همسرتان چه تغییری کرد؟
✓رابطه شما در بدترین حالتش چگونه بود؟
✓برای بهبود آن چه کاری کرده اید؟
✓ چه کاری موثر واقع شد؟
✓چه کاری موثر واقع نشد؟
✓الان دقیقا از رابطه تان چه انتظاری دارید؟
✓آیا هنوز می توانید از انجام برخی کارهایی که در شروع رابطه تان از انجام آنها با هم لذت می بردید لذت ببرید؟
✓ زمان هایی که با همسرتان تنها هستید چه احساسی دارید؟
✓ آیا به عنوان یک زوج از رشد باز ایستاده اید؟
✓آیا هنوز می توانید یکدیگر را در حوزه‌های مهم زندگی حمایت کنید و موجب پیشرفت یکدیگر شوید؟
✓ آیا همسرتان کاری کرده است که از نظر شما نابخشودنی باشد؟
✓آیا همسرتان را آدم غیرقابل قبولی می دانید ؟
✓آیا همسرتان پول زیادی از دست داده که دیگر توان جبران آن را ندارد؟
✓ آیا کاری کرده است که شما را عصبانی کرده و این عصبانیت احساسات مثبت شما را همچنان تحت تاثیر قرار داده باشد؟

برای شرکت در زوج درمانی چه شرایطی لازم است؟

برای شرکت در زوج درمانی و اثربخش بودن نتایج درمانی آن باید زوجین درک درستی از وضعیت فعلی رابطه شان و همچنین درک علیت حلقوی ( در نظر گرفتن نقش و سهم خود در ایجاد مشکل) داشته باشند. انتظارات آنها از رابطه شان در یک راستا و هم جهت باهم باشد. امید و انگیزه کافی برای بهبود رابطه شان و انجام تکالیف مربوطه داشته باشند. تمرکز درمانی ،صداقت و پذیرش احساسات از شروط ضروری اثربخشی زوج درمانی محسوب می شود.

انواع مختلف زوج درمانی

زوج درمانی نیز همانند سایر حوزه‌های تخصصی روانشناسی، دارای رویکردهای متفاوتی می باشد که زوجین در صورت آگاهی یافتن از ویژگی های درمانی هر کدام از رویکردها می‌توانند بهترین رویکرد را مطابق با نوع مشکل و شخصیت خود انتخاب نمایند.

زوج درمانی روانپویشی

این رویکرد درمانی بر این باور است اشخاصی که وارد رابطه عمیق عاطفی مثل ازدواج می شوند، هرکدام میراث روانی یکتا و جداگانه ای را وارد آن رابطه می کنند. هر کدام دارای تاریخچه شخصی، یک شخصیت بی همتا و مجموعه ای از «افراد» درونی کرده هستند که آن را در تمامی تبادلات عاطفی که با یکدیگر خواهند داشت دخالت می دهند. ناگزیر، روابط زوجین با روابط والد _فرزندی که هرکدام قبلاً در خانواده مبدا داشته‌اند شباهت‌های آشکار خواهد داشت. و قابلیت کارکرد موفق هر همسر عمدتاً منوط به روابط دوران کودکی او با والدینش است. توفیق نسبی زوجین در زندگی زناشویی و همچنین نحوه برخورد با تکالیف رشدی و حل آن تکالیف در سراسر چرخه زندگی تا حدود زیادی توسط این موضوع تعیین می شود که زوجین تا چه اندازه از دلبستگی‌های ناایمن گذشته خود رهایی یافته اند.

زوج درمانی ساختاری

زوج درمانی ساختاری به منظور ایجاد دگرگونی در ساختار سازمانی خانواده اجرا می شود. جایگاه خویشاوندی، قدرت و نقش، وفاداری و مرزهای میان زیرمجموعه ها مواردی هستند که در طول زوج درمان ساختاری دستخوش تغییرات می گردند. زوج درمانگر در کار با خانواده به مشاهده الگوهای سازماندهی جایگاه خانواده به شکل کلامی و غیرکلامی می‌پردازد. تکنیک های ساختاری در مراحل ابتدایی درمان بسیار حائز اهمیت هستند. یک حرکت عمده درمانی از جانب هر درمانگر پیوستن یا الحاق (joining) به خانواده و هم سو شدن با هدف آنها می‌باشد.

زوج درمانی شناختی_رفتاری

زوج درمانگر شناختی _رفتاری علاقه‌مند است که تعامل مثبت و مطلوب میان زوجین را افزایش دهد و شرایط محیطی را که مغایر با این تعامل ها هستند خنثی نماید. و اعضای خانواده بیاموزند که رفتار بهبود یافته را حفظ نمایند.قرارداد وابستگی از جمله راهبردهای مطرح شده در این نوع از زوج درمانی می باشد که منجر به افزایش تبادل متقابل رفتارهای خشنود کننده زوجین می شود. به این ترتیب میان طرفین یک توافقنامه یا قرارداد امضا می‌شود. در شرایطی که فرد باید کار مشخصی را برای طرف مقابل انجام دهد مشخص می گردد. طرفین قرارداد، به مبادله رفتار پاداش دهنده با یکدیگر می پردازند. بازسازی شناختی شیوه مداخلاتی دیگری است که در این رویکرد برای اصلاح افکار و عقاید زوجین راجع به رویدادهایی است که در رفتار آنها تغییر منفی حاصل می‌کند. زوج درمانگر بر اساس این رویکرد باور دارد که رفتارهای مشکل آفرین از فرآیندهای فکری ناسازگارانه نشأت می‌گیرد و می‌کوشد تا این شناخت های نادرست زوجین را تغییر دهد.

زوج درمانی رفتاری یکپارچه نگر

این رویکرد درمانی برای تشویق و تبادل بیشتر رفتارهای خوشایند و آموزش مهارتهای مسئله گشایی موثرتر به زوجین طراحی و تدوین شده است. این قبیل مسئله گشایی ها به دو مرحله مجزا تقسیم می شوند.
۱) تعریف مشکل: آموزش بیان مشکلات به شیوه ای روشن، اختصاصی و غیر سرزنش کننده و پذیرش نقش شخصی در ایجاد و تداوم مشکل. اقدام برای انعکاس و تشریح دیدگاه طرف مقابل حتی اگر مغایر با دیدگاه خودش باشد.
۲) رفع مشکل از طریق سیال سازی ذهنی یا بارش فکری. دستیابی به راه حل از طریق مذاکره با یکدیگر به گونه ای که بر سر موارد مورد توافق صورت میگیرد. به عنوان مثال زوج درمانگر توصیه می کند به جای جمله سرزنشگر مانند «اصلاً من را دوست نداری» یک جمله عینی تر و ملایم تر مطرح شود مثل «وقتی یک هفته از رابطه جنسی خبری نیست احساس طردشدگی می کنم»

زوج درمانی متمرکز بر عواطف (هیجان مدار)

زوج درمانی متمرکز بر عواطف، رویارویی کامل و صادقانه با عواطف و احساسات را امری ضروری برای بهبود رابطه زوجین می داند و معتقد است که هیچ احساسی نباید سرکوب شود. بر این نکته پا می‌فشارد که تمامی زوجین آن چیزی را که در حال حاضر تجربه می‌کنند یا جستجو می کنند باید آشکارا بیان سازند.به اعتقاد آنان هیچ چیز وجود ندارد مگر در زمان حال. زوجین ترغیب می‌شوند با تجربه‌ای که در حال رخ دادن است زندگی کنند و آنچه را که لحظه به لحظه احساس می کنند شناسایی کرده و از آن خود سازند. نگرانی راجع به آینده و نشخوار کردن گذشته باعث ایجاد رفتارهای ناسازگارانه ای مثل سرزنش نمودن یکدیگر، ذهن خوانی و پیش‌ داوری در میان زوجین می‌شود.

زوج درمانی برای چه کسانی مناسب است؟

زوج درمانی تقریباً برای هرگونه رابطه عمیق عاطفی می تواند سودمند باشد. به عبارتی اگر زوجین در شرف ازدواج یا نامزدی باشند، یا حتی غیر همجنس، همجنس گرا یا سالخورده باشند نیز می تواند مفید و موثر واقع شود. به طور حتم تعارض جزء جدایی ناپذیر هر رابطه انسانی خواهد بود و زوج درمانی تلاش می کند که مشکل جاری را حل نموده و از تشدید مشکلات در آینده جلوگیری نماید. کمک به زوج هایی که چندین سال از عمر رابطه آنها می‌گذرد و در حال تجربه یک دوره گذار استرس زا یا انتقال هستند می تواند از عمیق شدن مشکل آنان در آینده جلوگیری نماید