چگونه می توان زمینه های تعارض با پدر و مادر را مدیریت نمود و دعوا های تکراری را با آشتی خاتمه داد؟
یک خانواده کارساز معمولاً چگونه بعد از هر اختلاف نظر در پی حفظ توازن و تعادل بر می آید؟
تعادل حیاتی خانواده یعنی چه؟
تعادل حیاتی به آن دسته از فرایند های تعاملی درونی، در حال جریان، حمایت کننده و پویایی اشاره دارد که در داخل خانواده رخ می دهند و موجب اطمینان خاطر از تعادل روانی آن خانواده می شوند. یعنی هرگاه شرایط خانواده به هم بریزد اعضا تلاش می کنند مجدداً به یک محیط باثبات دست یابند. خانواده به صورت نظامی که در اثر خطا آسیب دیده است، معمولاً رفتار ها را در یک محدوده باریکی جای داده و دایره عمل را در چنین شرایطی محدود می کند. یکی از راه های غیر موثر محدود کردن دایره ارتباط در چنین شرایطی متاسفانه قهر کردن و برقراری فاصله ی عاطفی میان اعضای خانواده می باشد.
اعضا بر این باور هستند که با حفظ فاصله و قهر کردن به جای حل و فصل اختلافات موجود می‌توانند تعادل نسبی و موقتی را به سیستم خانواده بازگردانند.
در واقع راه حل انتخابی هر چه باشد کوششی است برای باز گرداندن نظام خانواده به حالت تعادل قبلی خویش.
چرخه حیات هر خانواده و تکالیف تحولی آن
هر خانواده ای در طول حیات خود از مراحل رشدی و تحولی عبور می کند و هیچ خانواده ای وجود ندارد که سالم و بدون دردسر از مراحل انتقالی چرخه ی زندگی خویش عبور کند. عدم تعادل موقت، امری ناگزیر و اجتناب ناپذیر در فضای خانواده محسوب می شود. برای آن که بتوان مجدداً به ثبات دست یافت یا تعارض پیش آمده با پدر و مادر را مدیریت نمود باید الگو های رفتاری و ارتباطی مخل یا ناراحت کننده تعدیل شوند و الگو های جدید و تثبیت کننده جایگزین آن ها گردند. در واقع پدیدآیی اختلاف نظر های شدید و دعوا های تکراری با پدر و مادر می تواند علامتی باشد دال بر نیاز به تنظیم مجدد و بازسازی روابط خانوادگی.
در شرایطی که احتمالا دعوا ها و تعارضات تکراری و فرسایشی می باشد، سیستم خانواده از لحاظ پاسخ دهی به شرایط متغیر خانوادگی فاقد انعطاف پذیری لازم برای سازگار شدن با شرایط فعلی یا توانمندی لازم برای حل و فصل اختلاف نظر های موجود می باشد.
نقش خانواده درمانگر در مدیریت تعارض میان اعضای خانواده
خانواده درمانگران نقش تعیین کننده ای در ارتباط با اعضای خانواده اتخاذ می کنند. در واقع آن ها بیش از هر فرد یا تفسیر و تجویز دیگری وسیله نهایی تغییر در بافت خانواده به شمار می آیند. در خانواده درمانگران در جلسات مشاوره خانواده، فعالانه با الگوهای تبادلی تکراری و انعطاف ناپذیری که بعضی از اعضای خانواده با استفاده از آن ها می کوشند خودشان را سازمان دهند و با فشار روانی کنار بیایند، به چالش بر می خیزند و بعد با ذوب کردن عمدی این الگوها، فرصتی را برای بازسازی ساختار خانواده فراهم می کنند. عموما، این کوشش درمانی خانواده درمانگر عبارت است از اعمال فشار برای ایجاد مرز های روشن تر، افزایش انعطاف پذیری در تعامل های خانواده و از همه مهم تر برقراری روابط روشن اعضای خانواده مخصوصا فرزندان با پدر و مادر خواهد بود.
به عنوان مثال والدینی که تازه صاحب فرزند شده اند باید بتوانند توجهی که تاکنون متمرکز بر خود و رابطه شان بوده است را به سمت پذیرش نقش ها و مسئولیت های لازم برای تربیت فرزند منعطف کنند و از سوی دیگر والدینی که با آشیانه خالی رو به رو می شوند مسیری برعکس این فرایند را طی می کنند. یعنی از بسیار پر مشغله بودن به سمت توجه دوباره به خود به عنوان یک زوج حرکت می کنند. اگر اعضای خانواده بتوانند با کمک خانواده درمانگر چالش های هر مرحله را پیش بینی کنند و با مشکلات رایج هر دوره آشنا باشند می توانند شرایط پیش روی شان را بهتر درک کنند و تصویر بزرگ تری را ببینند و کمتر واکنشی و سرزنش گر و بیشتر کارآمد و مسئولیت پذیر باشند.
برای مدیریت اختلاف نظر با پدر و مادر شناخت فشار های روانی موجود بسیار حایز اهمیت است.
اگر والدین دچار فشار روانی (استرس) و مشکلات خاصی باشند احتمال بروز مشکلات ارتباطی در فرزندان بالا می رود. بدین لحاظ ابتدا فشار های روانی شایع والدین را باید شناسایی نمود و سپس روش های اداره و کنترل آن ها را می آموزیم.
فشار روانی والدین
۱- استرس های شخصی پدر و مادر
اگر پدر یا مادر تحت استرس زیاد و در طولانی مدت باشند درنتیجه احساس افسردگی و اضطراب می کنند و با توجه به شرایط سنی شأن می توانند زمینه اختلاف نظر با سایر اعضای خانواده را فراهم نمایند.
۲- استرس های زناشوئی
وقتی زن و شوهر با هم مشکل ارتباطی، عاطفی یا حتی مالی دارند، نمی توانند نیاز های فرزندشان را برآورده کنند و بدین ترتیب فرزندان دچار مشکلات تطابق و سازگاری می شوند.
۳- استرس مسئولیت پدر و مادر بودن
فرصت برقراری رابطه با فرزندان را از آن ها می گیرد. در واقع اگر برای تربیت دچار مشکل شوند احساس عاجز بودن می کنند و از تربیت صحیح فرزندان در قالب برقراری یک رابطه صحیح و اصولی غافل شده و باعث تشدید مسائل می شوند.
۴- حمایت اجتماعی ضعیف
اگر پدر و مادر تنها و بدون حامی باشند و از سیستم حمایتی لازم برای پیشبرد اهداف خانواده برخوردار نباشند، استرس بیشتری را احساس می کنند که این خود باعث افزایش مشکلات بدرفتاری بچه ها و عدم برقراری رابطه با آن ها می شود.
سیکل معیوب استرس زناشویی
مشکلات زناشویی :فشار روانی شخصی فشار روانی والدین حمایت اجتماعی ضعیف
مشکلات رفتاری فرزندان: لجبازی، پرخاشگری و خشونت، عدم اطاعت، بی اعتنایی و عدم تشویق فرزندان، انضباط نامؤثر و غیر مداوم
تکنیک های کاهش استرس اعضای خانواده (پدر و مادر و فرزندان)
این تکنیک ها برای مواردی است که استرس ملایم تا متوسط باشد.
۱- آرام سازی: یادگیری روش های آرام سازی و تنفس دیافراگمی (شل کردن عضلات)
۲- تخصیص زمانی برای خود: یعنی زمانی را دور از بچه و خانواده بودن.
۳- از متخصصین کمک بگیرید
۴- برای فعالیت تفریحی برنامه ریزی بکنید.
۵- بر روی عادات خوب و سلامت بخش برنامه ریزی کنید (مثل ورزش، تغذیه سالم و استراحت)
۶-یادگیری روش های حل مسأله
۷- یادگیری تفکر منطقی درباره خود و فرزندان
۸- یادگیری کنترل خشم
۹- گذراندن زمانی با فرزندان با حفظ مرز های سالم
۱۰- پیوستن به گروه های درمانی
۱۱- برنامه ریزی برای تغییر سبک زندگی داشته باشید. برای بهتر کردن روال زندگی با یک دیگر برنامه ریزی مداوم داشته باشید.
بررسی افکار والدین و فرزندان و روش های تغییر آن ها
رفتار والدین براساس روش تفکر آن ها نسبت به فرزندشان تعیین می شود. تغییر رفتار های نامطلوب و کاهش تعارض میان فرزندان و پدر و مادر در گرو تغییر افکار و شناخت های مخرب و تلاش برای تغییر آن است.
تغییر افکار غیر مفید اعضای خانواد سه مرحله دارد:
الف – شناسایی افکار غیر مفید (توسط پرسش نامه انجام می شود).
ب – آگاهی از طبیعت و ماهیت مضر این تفکرات که با طرح ۳ سؤال زیر انجام می شود.
۱- مضرات اینگونه تفکرات چیست؟ مثلا شما تصور می کنید که فرزندتان به طور عمد اعمال و رفتار های ناسالم از خود بروز می دهد. در حالی که امکان دارد فرزند شما اساساً از بد بودن کار خود آگاه نباشد و شما با این تفکر اشتباه، رفتار غلطی را در پیش بگیرید.
۲- چطور این تفکر بر روی رفتار من اثر می گذارد؟ مثلاً اگر فکر کنید فرزند شما کاری را از روی عمد کرده است، رفتاری همراه با سرزنش و خشم در پیش می گیرید.
۳- این رفتار من چه تأثیری بر روی فرزندم دارد؟ رفتار همراه با خشم و سرزنش چه نتایجی خواهد داشت.
ج – جابجا کردن افکار مضر با افکار مفید.
آگاهی از مراحل چرخه حیات خانواده باعث می شود که توقعات والدین و فرزندان در هر مرحله ای در حد واقعی و طبیعی باشد.
اگر والدین دچار فشار روانی (استرس) و مشکلات خاصی باشند احتمال بروز مشکلات ارتباطی در فرزندان بالا می رود. بدین لحاظ ابتدا فشار های روانی شایع والدین را باید شناسایی نمود و سپس روش های اداره و کنترل آن ها را می آموزیم.
سوالات کلیدی در حل و مدیریت تعارض
سوال کلیدی که همیشه سبب ساز اختلاف نظر و تعارض های جدی در خانواده می شود عبارت است از:
«چرا نمی توانی حتی برای یک بار نظر مرا درک کنی؟»
تلاش برای پاسخ دهی به این پرسش با در نظر گرفتن موارد زیر امکان پذیر است.
-کاهش و احتمالأ حذف تنش و تعارض درباره ی نگرش های خودبزرگ بینی و برتری نسبت به یک دیگر. نگرش های خود بزرگ بینی و برتری به طور طبیعی فاصله ای بین فرزندان و پدر و مادر به وجود می آورد و می تواند به آزردگی و بی احترامی در رابطه منجر شود. خانواده ای که به پیشگیری چنین مسائلی توجه دارد، باید رفتار اعضای خانواده را هنگام بروز چنین نگرش هایی شناسایی کند. باید افکار و احساسات را در این مواقع شناسایی کنند. به علاوه، در رابطه با نیاز به درک شدن در خانواده بحث می شود. اولین قدم در این فرایند کمک به یک دیگر است تا افکار و احساسات یک دیگر را بشناسند.
-وسعت اندیشه و پذیرش یکدیگر. به عبارتی مهارت بسیار مهم در مدیریت تعارض، توانمندی اعضا برای دیدن مشکلات از چشم یک دیگر است. اینکه بتوانند با همدلی و درک صحیح از تعارض پیش آمده زمینه حل آن در شرایط فعلی و بروز آن در آینده را پیشگیری کنند.
– شمارش آفت های ارتباطی. در گفت و گوی خود فقط تعداد دفعات سرزنش کردن، مقایسه کردن ، تحقیر کردن خود را بشمارید و یادداشت کنید.
-شناسایی مشکلات ارتباطی. حل کردن مشکلات ارتباطی در ابتدای امر با پرسیدن این سوال مطرح می شود. چطور می توانم صحبت کنم که بتوانی بدون پیش داوری و قضاوت گوش کنی؟
-حالت دفاعی داشتن. لحن خود را هنگام گفتگو با فرزندان کاملا در نظر بگیرید تا متوجه شوید چرا پذیرای صحبت های شما نیستند (چرا نمی توانی برای یک بار نظر مرا بفهمی؟)
– بهتر است در ابتدای امر یک موضوع خنثی را شناسایی کنند و نظر فرزند یا پدر و مادر خود را درباره ی آن آزادانه ارائه دهید.
-هر یک از اعضا ابتدا فهم خودش از آن موضوع خنثی و سپس توافقش را نسبت به موضوع ابراز می کند.
– اعضای خانواده باید موارد زیر را ثبت کنند یا حداقل به آن توجه داشته باشند.
الف: زمانی که یکی از اعضای خانواده موضوع خنثی را بیان می کند چه احساس و فکری دارد؟
ب: زمانی که دیگری فهم و برداشتش را بیان می کند چه احساس و فکری دارید؟
ج: زمانی که او تلاش می کند فهم و برداشتش را بیان کند و برای شما توضیح دهد چه احساس و فکری دارید؟
-مواردی را که حیطه اصلی تعارض شما محسوب می شود و مطرح کردن آن با جروبحث همراه خواهد بود را دقیقا مشخص کنید.
_احساس حسادت و ناامنی می تواند به تعارضات شدیدی در داخل روابط خانوادگی و حرمت شکنی جدی منجر شود. گاهی فرزندان و پدر و مادر احساس می کنند در چرخه ای معیوب گرفتار شده اند که راه نجاتی از آن ندارند و بعد از هر گفتگوی ناقص و ناکارآمد آزرده تر از قبل به دلیل عدم رعایت احترام متقابل خواهند بود.
فشار های روانی والدین و نحوه کنترل آن ها
هر یک از اعضا (پدر و مادر و فرزندان) مشخص کنند که چه رفتار توهین آمیز یا نا امنی در رابطه با یک دیگر دارند.
_من معتقدم رفتار توهین آمیز یا نا امن من در رابطه عبارتست از…
_افکاری را که هنگام مشاهده رفتار یک دیگر به ذهنتان می رسد مشخص کنید.
_ هنگامی که من رفتار توهین آمیز و بی احترامی همسرم را می بینم فکر می کنم…
_فهرستی از رفتار ها و افکاری را که می تواند جانشین رفتار های نا امن شما شود مشخص کنید.
دکتر ترانه موذنی
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی