اختلالات خواب و انواع آن

خواب رفتاری همگانی است که در تمام گونه های حیات از حشرات گرفته تا پستانداران وجود آن به اثبات رسیده است. خواب یکی از چشمگیرترین رفتارهای انسان محسوب می‌شود و تقریباً یک سوم حیات انسان را در بر می گیرد هرچند کارکردهای دقیق خواب هنوز روشن نیست اما وجود آن و اهمیت خواب در سلامتی از نکات بسیار حائز اهمیت است. زیرا محرومیت طولانی از خواب به تخریب شدید جسمی و شناختی و نهایتاً مرگ می انجامد. درمان های شناختی به خصوص با خواب سروکار دارند، زیرا آشفتگی‌های خواب عملاً در تمامی بیماریهای روانپزشکی بروز می‌کند و بخشی از ملاک های تشخیصی بسیاری از اختلال روانپزشکی محسوب می‌شود. در ادامه به اختلالات خواب و انواع آن می پردازیم.

تنظیم خواب

مرکز ساده کنترل خواب وجود ندارد، بلکه چند سامانه پیشرفته و به هم پیوسته وجود دارند که عمدتاً در ساقه مغز واقع شده‌اند و متقابلاً موجب تحریک یا مهار یکدیگر می‌شوند. بسیاری از این سامانه ها به نقش سروتونین در تنظیم خواب تاکید می کنند.

کارکردهای خواب

کارکرد تعادلی و ترمیمی دارد و به نظر می‌رسد در تنظیم درجه حرارت و حفظ انرژی اهمیت اساسی داشته باشد. دوره های طولانی محرومیت از خواب گاهی سبب آشفتگی های شدیدی در ساختار ذهنی و کارکرد مغز می شود افراد محروم از خواب ممکن است تحریک پذیری، رخوت و بی حالی را تجربه کنند. ظاهر ضعیف و نحیف، ضایعات پوستی، کاهش وزن ،افزایش مصرف انرژی، افزایش مصرف غذا، کاهش درجه حرارت بدن از جمله نشانه های محرومیت از خواب هستند.

نیاز به خواب

برخی افراد به طور طبیعی خواب کم و کوتاه تری دارند و برای آن که کارکرد باکیفیتی داشته باشند شبانه نیاز به کمتر از ۶ ساعت خواب دارند. افراد پرخواب کسانی هستند که برای کارکرد با کیفیت به بیش از ۹ ساعت خواب شبانه نیاز دارند .افراد کم خواب معمولاً افرادی باکفایت، جاه‌طلب از نظر اجتماعی مسلط و رقابت طلب هستند. افراد پر خواب معمولاً کمی افسرده و وابسته بوده و از لحاظ اجتماعی کناره گیر هستند. کار جسمانی، ورزش و فعالیت بدنی، بیماری ، دوران حاملگی، استرس روانی عمومی و افزایش فعالیت ذهنی نیاز به خواب را افزایش می دهد.

ریتم خواب و بیداری

وقتی فردی زمان روز یا زمانی که عادتاً زمان بیداری است می‌خوابد، الگوهای خواب از نظر فیزیولوژیک با خواب شبانه یکسان نیست و تاثیرات روان شناختی و رفتاری خواب نیز بالتبع متفاوت است.امروزه در دنیای صنعت و ارتباطات که غالباً بر اساس روزهای ۲۴ ساعته عمل می‌کند این تعاملات روز به روز اهمیت بیشتری می یابد. حتی در افرادی که شغل شیفتی دارند و در شب کار می‌کنند تداخل در ریتم های مختلف ممکن است سبب پیدایش مشکلات شناختی و جسمانی شود .
بهترین نمونه این حالت وقفه جت(Jet lag) است که طی آن پس از پرواز از شرق به غرب فرد سعی می‌کند زمانی به خواب رود که با برخی چرخه های بدنی او هماهنگ نیست‌ .اکثر افراد ظرف پی از چند روز تطابق حاصل می‌کنند ولی در مورد برخی دیگر این تطابق بیشتر طول می‌کشد. این حالت در این گونه افراد ظاهراً به آشفتگی و تداخل درازمدت در چرخه های بدنی همراه است.

اختلالات خواب

اختلال های خواب اختلالاتی هستند که ناشی از اختلال روانی دیگر ،اختلال جسمانی یا مصرف مواد نیستند. بلکه بر اثر مکانیزم غیر طبیعی

خواب – بیداری و اغلب در نتیجه شرطی شدن به وجود می آیند.

انواع اختلالات خواب

اختلالات خواب به دو دسته کژخوابی (dyssomnias) و بدخوابی ( parasomnias) تقسیم می شوند.

کژخوابی ها: اختلالات کمیت یا زمان‌بندی خواب هستند و شامل بی خوابی و پرخوابی هستند.
بدخوابی ها: رفتارهای غیر طبیعی در حین خواب یا در گذار بین خواب و بیداری است. این اختلالات اغلب باعث ظهور فرآیندهای طبیعی خواب در زمان های نامناسب هستند.

درمان اختلالات خواب

درمان بی خوابی از دشوارترین مشکلات اختلالات خواب محسوب می‌شود ولی جز شرطی های بارز است و فنون شرطی زدایی ممکن است مفید باشد. بنابراین از بیمار خواسته می‌شود که از رختخواب فقط برای خوابیدن استفاده کند و در آن کار دیگری انجام ندهد. به آنها آموزش داده می شود اگر پس از ۵ دقیقه در رختخواب خوابشان نبرد بلند شده و خود را به کار دیگری مشغول سازند. گاهی تغییر رختخواب و اتاق خواب مفید است. روان درمانی در درمان بی خوابی های اولیه چندان مفید نیست. رابطه جنسی رضایت بخش سبب پیشبرد خواب می شود که این امر در مردان بیشتر صادق است. بیخوابی های اولیه معمولاً با بنزودیازپینها ( زولپیدم و زالیفون ) و سایر خواب آورها درمان می شود. داروهای خواب آور باید با احتیاط مصرف شوند. داروهای خواب آور طولانی مدت مانند فلورازپام و کلونازپام در بیخوابی های نیمه شب بیشتر تاثیر دارند. به طور کلی داروهای خواب آور نباید بیشتر از دو هفته تجویز شوند. چون ممکن است تحمل دارویی نسبت به آنها ایجاد شده و آثار ترک ظاهر شود. برخی از مکمل های رژیم غذایی از جمله ملاتونین و تریپتوفان برای رفع بی خوابی مورد استفاده قرار می گیرد.

مشاغل شیفتی و شب بیداری

شب بیداری می تواند سبب بروز آشفتگی‌های خواب و نیز سایر مشکلات از جمله بروز حوادث به دلیل بی خوابی و در موارد شدید تر اختلالات گوارشی، قلبی عروقی گردد. یک اتفاق شایع در کسانی که به کار های شبانه مشغول هستند این است که فرد ساعات اولیه بامداد به خانه بر  می گردد و با احساس فرسودگی به رختخواب می رود و ۳۲ ساعت می خوابد و با حالت خستگی از خواب بیدار می‌شود و در عین حال نمی‌تواند به خوابش ادامه دهد.

درمان‌های ناشی از مشاغل شیفتی پیچیده بوده و بسته به برنامه کاری متغیرند. راهبردهای مختلفی از جمله چرت زدن پیش از رفتن به سر کار شبانه و یا چرت برنامه ریزی شده در ساعات کاری شبانه ممکن است مفید واقع شود. استفاده از نور درخشان در ساعات شب و پرهیز از نور در ساعات روز نیز پیشنهاد می‌شود. مثلاً استفاده از عینک آفتابی یا چشم بند برای کارگری شبانه ای که صبح به خانه می رود در مواجهه با نور شدید پیش از رفتن به رختخواب می تواند مفید باشد. تحقیقات نشان داده است استفاده از اصول ریتم شبانه روزی برای طراحی برنامه‌های کار صنعتی می‌تواند میزان غیبت از کار و مشکلات طبی را کاهش دهد. درمان با ملاتونین در کمک به تطابق و نوبت کاری نسبت به مواجهه زمان بندی شده با نور درخشان موفقیت کمتری داشته است.

بهداشت ناکافی خواب

یک یافته شایع این است که سبک زندگی بیمار به آشفتگی خواب می‌انجامد، به این حالت معمولاً بهداشت ناکافی خواب گفته می‌شود و منظور از این اصطلاح عدم پیروی از روشهای پذیرفته شده است که خوابیدن راتسهیل می‌کند از جمله رعایت ساعت معمول بیداری و خواب، اجتناب از مصرف مفرط کافئین و خوردن غذای سنگین پیش از خواب و ورزش کافی.
بهداشت ناکافی خواب گاهی اوقات جزو طبقه بی‌خوابی اولیه قرار می‌گیرد، که به عامل اختصاصی مربوط به بهداشت خواب بستگی دارد. بسیاری از رفتارها می‌توانند با افزایش  برانگیختگی دستگاه عصبی در حوالی زمان خواب یا تغییر نظام های شبانه روزی سبب اختلال خواب شوند.  در هر زمان فقط باید دو یا سه مشکل را هدف درمان قرار داد. ایجاد تغییرات بیش از حد در شیوه زندگی بیمار و یا وضع برنامه های درمانی پیچیده توان بیمار را می‌کاهد و به ندرت موفقیت آمیز است.

بی خوابی روانی – فیزیولوژیک

در بی خوابی روانی فیزیولوژیک معمولاً شکایت عمده بیمار دشواری در بخواب رفتن است. بیمار ممکن است در توصیف این حالت اظهار دارد مشکلش سالهاست که ادامه دارد. بیماران مبتلا به این اختلال معمولاً ارتباط آن را با دوره‌های پر استرس زندگی انکار می کنند. اشیای  مربوط به خواب مثل تخت و اتاق خواب نیز به همین شکل به محرکهای شرطی بی خوابی تبدیل شده‌ان.د بنابراین بی خوابی روانی فیزیولوژی گاهی اوقات بی‌خوابی شرطی شده نیز خوانده می‌شود.  
بی خوابی روانی فیزیولوژیک اغلب همراه با سایر علل بی خوابی دیده می شود. نظیر دوره های استرس و اختلالات اضطراب، سندرم تاخیر در مرحله خواب و مصرف و ترک دارو های خواب آور.
برخلاف بی‌خوابی بیماران مبتلا به اختلالات روانپزشکی، این بیماران در طول روز عموماً سازگاری خوبی دارند. کار و روابط این بیماران رضایت بخش است ولی ممکن است خستگی مفرط در آنها مشاهده شود. سایر ویژگی‌های این بیماران عبارت است از:
۱) نگرانی مفرط از ناتوانی در به خواب رفتن
۲) تلاش بسیار برای خوابیدن
 ۳) نشخوار ذهنی( ناتوانی در پاک کردن ذهن  هنگام تلاش برای خوابیدن)
۴)  افزایش تنش عضلانی هنگام تلاش برای خوابیدن     ۵) سایر تظاهرات جسمی یا اضطراب
۶)  بهبود توانایی خوابیدن هنگام دور شدن از رختخواب همیشگی
۷) توانایی به خواب رفتن وقتی به این منظور تلاشی انجام نمی‌شود( مثلا هنگام تماشای تلویزیون)
 مشکل خواب با گذشت زمان تثبیت می شود. شگفت‌ انکه بسیاری از بیماران مبتلا به بی خوابی روانی فیزیولوژیک در آزمایشگاه خواب به خوبی می خوابند.