دکتر ترانه موذنی

دکتر ترانه موذنی

متخصص در روان شناسی، طرحواره درمانی و آموزش مهارت های زندگی

تلفن تماس: 09011898408

اختلال وسواس فکری و درمان آن

Obsessive

اگر امکان خواندن این مقاله را ندارید می توانید به فایل صوتی زیر گوش کنید.

وسواس چیست؟

وسواس عبارت است از تکرار بدون اراده افکار ناخوشایند. اگر چه فرد میداند که این افکار نامناسب و غیر عادی ست لیکن قادر به اجتناب یا کنترل کردن آنها نمیباشد .نشانه های عینی آن در شک و تردید، عدم کنترل افکار مزاحم ، ناتوان در تمرکز فکر ، فراموشی، گاهی بی خوابی ،چک کردن مدام، نشخوار فکری خود را نشان می دهد. این علائم از زمانی غیر عادی محسوب می‌شوند که شخص مبتلا متوجه میشود هیچ گونه کنترلی بر افکار خود ندارد و افکاری که او را به خود مشغول کرده اند بسیار قوی هستند به طوری که کاملا بر او مسلط شده اند، و بر کارکرد اجتماعی او اثر منفی داشته اند.
این اختلال را تحت عنوان اختلال وسواس فکری_ عملی یا ( OCD) نام می برند. اختلال وسواس فکری – عملی همانطور که از نامش مشخص است به دو شکل عملی یا فکری در افراد دیده می‌شود. وسواس های فکری شامل افکار ( مثل فکر آلودگی) تصورات (صحنه خشونت بار یا هولناک) تمایلات ( مثل چاقو زدن به کسی) تکراری و پایدار می باشند. این افکار مزاحم و ناخواسته بوده است. در اکثر افراد موجب ناراحتی و اضطراب خواهند شد. فرد برای نادیده گرفتن یا سرکوب این افکار با اجتناب از این محرک‌ها مثلاً با استفاده از تکنیک توقف فکر یا پارادوکس درمانی یا خنثی کردنشان با یک فعالیت یا فکری دیگر مثل انجام یک عمل تکراری تلاش می‌کند با این عادات ناسازگار خود مقابله کند. وسواس فکری شامل فعالیت ذهنی مثل شمردن، تکرار کلمات در سکوت و نشخوار فکری می‌باشد. وسواس عملی یا آداب وسواسی شامل اعمال تکراری مثل شستشو، وارسی کردن و ….. هستند.

وسواس عملی چیست؟

درمان وسواس فکری

رفتارهایی هستند که باید بارها و بارها انجام شوند تا اضطراب ناشی از وسواس فکری فرد کاهش یابد. قواعد خاصی برای خودتان گذاشتید که با انجام یکسری کارها و آیین های ابداعی توسط خودتان از اضطرابتان کم کنید و آرام تر شوید.از نظر منطقی می دانید که آن رفتارهای خاصی که به ذهنتان می آید و شما را مجبور به انجام می کند تاثیر واقعی بر آرامش شما نخواهد داشت ولی برای کم کردن اضطراب و آرام کردن خودتان آنها را انجام می دهید. به عنوان مثال اگر وسواس آلوده بودن دارید ممکن است احساس کنید که مجبور هستید دست های خودتان را بارها بشویید و بارها از مواد ضدعفونی کننده استفاده کنید تا نگرانی ناشی از آلوده بودن دست هایتان کاهش پیدا کند.

وقتی فکر وسواسی به ذهن فرد مبتلا به وسواس می آید بسیار مضطرب می‌شود و تلاش می‌کند که آن را به هر طریقی از ذهن خود خارج کند و متوسل به تکرار عمل یا رفتاری به منظور خنثی‌سازی آن فکر می شود. این مسئله باعث می‌شود که این افکار دوباره بدتر از قبل بازگردند و طبیعی است که اضطراب بیشتری را در فرد ایجاد کرده و باید تلاش بیشتری برای سرکوب کردن و خارج کردن آن افکار از ذهن خود نماید و این چرخه ادامه پیدا می کند. در یک مطالعه تحقیقاتی از مبتلایان وسواس خواستند که برخی از روزها افکار وسواسی خود را سرکوب و برخی از روزها در برابر افکار وسواسی خود هیچ واکنشی نشان ندهند و تنها نظاره‌گر آن افکار باشند. در پایان هر روز از آنها خواسته شد تعداد افکار وسواسی خود را ثبت کنند نتیجه تحقیق جالب توجه بود در روزهایی که این افراد سعی می کردند افکار خود را کنترل و سرکوب کنند دو برابر بیشتر از روزهایی که در برابر افکار خود اقدامی نمی کردند افکار مزاحم داشتند.

وسواس فکری چیست؟

عبارت است از اشتغال مداوم به افکار اجباری با ماهیت تکرارشونده به طوری که فرد متوجه میشود هیچ گونه کنترلی بر شدت، کمیت و ماهیت افکار خود ندارد و کاملاً تحت اختیار افکار اضطراب زا و مشوش خود قرار می گیرد. محتوای این افکار بیشتر شامل محتوای مذهبی، محتوای جنسی، ترس از بیمار شدن، ترس از آسیب دیدن و وجود نگرانی های مداوم و غیر واقع بینانه در حیطه های مختلف زندگی می باشد.

انواع وسواس فکری

وسواس های فکری انواع مختلفی دارند
۱) نگرانی مداوم در مورد ابتلا به یک بیماری کشنده ایدز یا سرطان
۲) نگرانی درباره اینکه مبادا دیگران به خاطر شما بیمار شوند
۳) ترس شدید از اینکه یک اتفاق وحشتناک برای فرد عزیزی رخ دهد مثلاً تصادف کند
۴) نگرانی عمیق از اینکه کاری بسیار شرم آور انجام دهید مثلاً در مراسم تشییع جنازه فردی با صدای بلند بخندید یا کلمات رکیک به زبان بیاورید
۵) فکر اینکه مبادا با کسی تصادف کنید یا ناخواسته به کسی آسیب برسانید
۶) افکاری درباره قتل شریک زندگی یا فرزندانتان
۷) افکار و تصورات جنسی و مذهبی مثل تجاوز جنسی یا توهین به مقدسات و اعمال جنسی نامناسب
۸) احساس نیاز شدید برای مرتب و منظم کردن همه وسایل تا وقتی که نحوه قرار گرفتن وسائل منظم و متقارن به نظر بیاید.
۹) از نظر ذهنی فرد مبتلا به وسواس فکری دچار فرض های نادرست و برآورد خطر بیش از حد واقعی است.
۱۰) نشخوار فکری به شکلی که بارها گفتگوهای روزمره خود با دیگران و حرف هایی که دوست داشتید بزنید اما نگفتید را در ذهنتان مرور میکند.
۱۲) خواب راحتی ندارید چون احساس می کنید مغزتان خاموش نمی شود و پردازش اطلاعات به سرعت و به شکل ناخوشایندی ادامه دارد.
۱۳) اتفاقات خجالت آوری که در گذشته تجربه کرده اید و در زمان حال محتوای افکاری که خجالت‌آور و تابو شکن است را مدام در ذهنتان تکرار می کنید.
۱۴) دائما رفتار و گفتار دیگران را در موقعیت های مختلف علی الخصوص در رابطه با خودتان تحلیل و بررسی می کنید.
۱۵)تمرکز کردن برایتان بسیار سخت و تا حدودی حتی غیر ممکن است.

رویکرد درمانی وسواس فکری

اختلال وسواس فکری

اینکه چرا وسواس در خانواده تکرار میشود به این دلیل است که تا حدزیادی ریشه در ژنتیک فرد دارد در واقع زمینه توارث در این اختلال بسیار پر رنگ در نظر گرفته میشود. با این حال آموخته های زمان کودکی و سبک فرزند پروری والدین وسواسی و واکنشهای آنان نسبت به استرس نیز در بروز وسواس در بزرگسالی نقش مهمی ایفا می نماید. با این همه در وسواس بی شک تغییرات در ناقلهای عصبی وجود دارند و به همین دلیل به خصوص در فازهای شدید بار دارو درمانی بر بار روان درمانی غلبه دارد. همان گونه که ذکر شد درمان وسواس طولانی و غالباً سخت خواهد بود و پاسخ به درمان با صرف زمان قابل توجهی میسر خواهد بود و نیاز به صبر و تحمل دارد. همانند اغلب بیماریهای اعصاب و روان هر چه درمان عارضه زودتر شروع شود احتمال موفقیت درمان بیشتر است.
نکته مهمی که اغلب در کلینیک با آن مواجه میشوم این است که رویکرد نزدیکان و اطرافیان بیمار نسبت به این اختلال و همکاری برای فراهم آوردن محیط آرام بسیار حائز اهمیت است. بسیاری از افراد متاسفانه بر این باور هستند که موضوع تحت اختیار و کنترل بیمار است و اگر بخواهد میتواند در مقابل آن مقاومت کند در حالیکه واقعیت این است که موضوع اصلاً به این سادگی نیست و بدون مصرف دارو و روان درمانی فرد واقعا نمی تواند در مقابل آن مقاومتی داشته باشد . این درست مشابه آن است از فرد دیابتی انتظار داشته باشیم اراده کند و قندش پایین بیاید.

می توان انتظار داشت که دارویش را مرتب بخورد مواد قندی بیش از حد مجاز مصرف نکند فعالیت های فیزیکی و ورزش های مناسب انجام دهد تا قندش را بتواند کنترل کند به همین قیاس از بیماران وسواسی باید انتظار داشت. داروهایش را به دقت مصرف کند و نسبت به مصرف دارو موضع و دیدگاه مثبتی داشته باشد ،به برنامه هایی که طی جلسات روان درمانی به او داده شده عمل نماید تکالیفش را مرتب انجام دهد در جلسات حاضر شود و …… ولی نمیتوان انتظار داشت که افکار خودآیند مزاحم که متاسفانه در اغلب اوقات بار سنگین هیجانی نیز به همراه دارند خود به خود بروند . وسواس گاهی با صرع همراهی دارد و لازم است در مراجعات اولیه این نیز مورد بررسی قرار گیرد.

انواع روش درمان وسواس فکری

راهکار های متنوع درمانی در راستای کنترل وسواس ارائه شده است. در اینجا چند مورد از مهم ترین و شناخته شده ترین رویکرد های درمان وسواس را به اختصار توضیح خواهم داد.

  • درمان شناختی – رفتاری

  • ذهن آگاهی

  • پارادوکس درمانی

  • دارو درمانی
  • درمان های شناختی – رفتاری (CBT) تا حدود زیادی نسبت به سایر روشهای درمانی شناخته شده تر هستند.

در ابتدا توسط شخص شکل و حیطه های وسواس مشخص می‌شود و سپس درجه‌بندی شده و اولویت هایش را مشخص می کنیم. نشانه های اولیه درمان در فرد به این شکل بررسی می‌شود که شدت حضور افکار اجباری و تکرار شونده به صورت تدریجی کمتر تجربه می‌شود. به عبارتی نمره ای که فرد در هر جلسه به عنوان تکلیف باید به شدت افکار و تعداد اعمال اجباری و تکرارشونده خود بدهد با اجرای تکنیک های متنوع درمان به صورت پلکانی کاهش می یابد و به این شکل متوجه سیر کلی درمان بر اساس گزارش‌هایی از عملکرد روزانه فرد خواهیم شد.
یک راهکار دیگر که جز درمان های شناختی – رفتاری محسوب میشود مواجهه درمانی است. طی این روش درمان سعی میشود قدم به قدم ابتدا به صورت فرضی و سپس به صورت واقعی مواجه شدن با منبع اضطراب که عامل ایجاد کننده وسواس به حساب می‌آید را انجام دهیم و بر اساس میزان اضطرابی که محرک ها برای شخص ایجاد می‌کنند به صورت پلکانی و به تدریج مواجهه را انجام دهیم.

ذهن آگاهی

از منظر ذهن آگاهی هیجان منفی ناشی از اضطراب و وسواس به شیوه های مختلف در بدن در عضلات و اندام های فرد تجربه میشود و ممکن است این اضطراب ناشی از وسواس به صورت درد در ناحیه بازو و کتف، گزگز پا،سردرد ،سوزش معده و انقباض عضلانی خود را نشان دهد. یکی از راهکارهای پیشنهادی طبق این رویکرد درمانی استفاده از آرام‌سازی عضلانی ست که همراه با مدیتیشن خواهد بود. از این روش درمان به صورت یک مکمل و نه راهکار درمانی استفاده می‌شود تا آرام آرام تنش و اضطراب تجمع یافته در اندام های مختلف بدن را که به صورت یک حس منفی تجربه شده بشناسیم و به تدریج این تنش را دفع نماییم.

پارادوکس درمانی (PTC)

از آنجایی که وسواس همیشه با میزانی از اضطراب همراه است این اضطراب انرژی روانی زیادی از ما می گیرد و با علائم ناامیدی، خستگی روانی، بی انگیزگی خود را نشان میدهد . اضطراب ناشی از وسواس عملکرد ما را تا حدود زیادی تحت تاثیر منفی خود قرار می دهد. با کمک این روش درمان به مراجع کمک میکنیم علائم وسواس خود را بشناسد و کنترل کند .همکاری مراجع در این روش درمانی تاثیر چشمگیری بر نتایج آن خواهد داشت. انجام تکالیف و حضور منظم در جلسات درمان بسیار حائز اهمیت است.

دارو های وسواس

طبق تحقیقات صورت گرفته دارو به تنهایی درمان مشکل وسواس نخواهد بود و در حالت ایده‌آل انتظار کنترل علائم را از دارو داریم و نه بهبودی کامل . طبق نظر روانپزشکان در بهترین حالت فقط ۴۰ درصد انتظار درمانی از دارو که بتواند اضطراب را کاهش دهد منطقی خواهد بود. در مواردی ابتدا دارو به منظور کاهش اضطراب تجویز می شود تا زمینه برای شروع روان درمانی مهیا گردد.دارو درمانی به تنهایی اثربخشی طولانی‌مدت و مداوم به هیچ عنوان نخواهد داشت. به همین دلیل ما به عنوان یکی از رویکرد های مکمل درمان میتوانیم از دارو استفاده کنیم.
آنچه در درمان وسواس فکری اهمیت دارد تغییر محتوای فکر فرد مبتلا می باشد که این هدف با انواع رویکردهای روان درمانی میسر خواهد بود و تا زمانی که محتوای فکر را اصلاح نکنیم علائم و نشانه های وسواس را نمیتوانیم برای همیشه کاهش و یا حذف نماییم.

همان‌طوری که اشاره کردیم وسواس یک رفتار تکرار شونده غیر ارادی است،بنابراین فرد در مورد آن نباید احساس گناه کند و نیازی به جبران آن ندارد.
احساس گناه، وسواس  را می تواند تشدید کند. در واقع وسواس بیماری است که خودش می‌تواند زمینه تقویت خودش را فراهم کند. بنابراین هر چقدر به فرمان های وسواسی ذهنتان بیشتر توجه کنید، ناخودآگاه آنها را قوی تر می کنید. وقتی ذهن شما می گوید ۲۰ بار دستت را بشور و ناخودآگاه این کار را می‌کنید احتمالاً باید دفعه بعد به ۳۰ بار هم تن دهید تا  از اضطراب تان به طور مقطعی خلاص شوید.
 افراد رفتارهای وسواسی را انجام می‌دهند تا از اضطراب، احساس گناه ،نگرانی و سایر احساسات ناخوشایند رهایی پیدا کنند. اما متاسفانه این حالت خیلی موقتی است و گاهی فقط چند دقیقه دوام دارد. مثل خوردن مسکن برای یک درد در حالی که علت درجای خودش  هنوز ریشه یابی و شناسایی نشده است.
 فرد مبتلا به اختلال را به انجام تکالیف درمانی و مراجعه به روان درمانگری که در زمینه وسواس از تجربه و دانش کافی برخوردار است تشویق نمایید.
نگرانی دائمی یکی از مشکلات عمده افراد وسواسی است. در محیط همدلانه و عاری از سرزنش و تمسخر به او اجازه دهید درباره اضطراب و نگرانی هایش با شما راحت صحبت کند. از رفتارهای او نباید تعجب کنید. همانطور که قبلاً ذکر شد رفتارهای او  اجباری بوده و فاقد اختیار است و خودش را نیز آزرده ساخته.  با هربار تعجب و عکس العملی نادرست او را یک قدم از درمان دور می‌کنید .مسخره کردن یا مطرح کردن مشکلات رفتاری فرد وسواس در جمع و در حضور دیگران او را سرخورده می کند و نتیجه آن با بالا رفتن اضطراب چیزی جز تکرار همان رفتارهای‌ تکرار شونده نخواهد بود.
پیشرفت های کوچک او را هم باید تشویق کنید و تلاش کنید از اطمینان بخشی او در مورد وسوسه اش بپرهیزید. به عبارت دیگر با کمک نکردن به او سعی کنید به او کمک کنید.
دو کتاب بسیار خوبی که در این زمینه می‌تواند به مبتلایان وسواس کمک نماید
 ۱) کتاب اختلال وسواس فکری عملی
 نویسنده:  دیوید کلارک
 ترجمه :راضیه ایزدی و دکتر محمدرضا عابدی
 ۲) کتاب کشف و خنثی کردن تله های فکری وسواس نویسنده:  اشتفان موریس
 ترجمه : دکتر مسعود چینی فروشان

در آخر اگر حس می کنید که نمی توانید کنترلی روی وسواس خود داشته باشید می توانید به دکتر روانشناس مراجعه کنید. 

اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی

Share on whatsapp
واتس اپ
Share on telegram
تلگرام
Share on twitter
توییتر
Share on linkedin
لینکدین
امتیاز بدهید post

6 پاسخ

  1. مادر من برای چیدمان ظروف داخل کابینت وسواس داره و باید همه ی گل های بشقاب ها یا دسته های لیوانا یکطرف باشه و اصلا جابجا نشه و مقاومت میکنه ک ب مشاوره مراجعه کنه. چطور کمکش کنم؟

    1. دوست عزیز
      وسواس عملی در ابتدا با وسواس فکری و نشخوارهای ذهنی همراه است و سپس به صورت وسواس عملی خودش رو نشون میده، برای درمان شما نمیتوانید کار خاصی انجام دهید و بهتر است که مادرتون به روانشناس مراجعه کنند.

  2. من همه چیز رو میشمارم و حتی مثلا توی شکل های فرش یا طرح کاغذ دیواری میخوام بعد شمردن عدد زوج بیاد و همه چیز قرینه باشه و دست خودم نیست و نمیتونم از هیچ طرحی همینجوری بگذرم و بهش توجه نکنم. شده گاهی چند ساعت از وقتمو در روز میگیره و گاهی عصبیم میکنه. جلسات مشاورتون چند درصد میتونه کمکم کنه؟

  3. سلام خسته نباشین
    من وقتی ورزش میکنم همش حس میکنم حرکات رو اشتباه میرم و چندبار تکرار میکنم و اخرم ب دلم نمیچسبه… حتی ورزش هم نمیتونه ارومم کنه و این وسواس داره کل زندگیم رو میگیره. چطور ادم راحتتر و رها تری بشم؟

    1. دوست عزیز
      برای تشخیص اختلال وسواس معیارهایی وجود داره که باید در نظر گرفته بشه، با نکته ای که شما ذکر کردید ممکن است که کمال گرایی و وسواس عملکرد عالی در شما وجود داشته باشه که بهتر است برای درمان به روانشناس مراجعه کنید.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

نوبت آنلاین
نوبت تلفنی
نوبت حضوری