شک در زندگی مشترک و برطرف کردن آن

بعضی از زوجین شریک زندگی شأن را دوست دارند میخواهند اعتماد کنند و با یکدیگر رشد کنند اما ممکن است احساس ناامنی، شک و تردید چنان درگیرشان کند که با وجود اینکه به دنبال حفظ رابطه عاطفی خود هستند به شدت رابطه را دچار آسیب کنند . شک و توهم نسبت به همسر یا شک به خیانت همسر هیجان مخربی است که به منظور مقابله فرد با خطر طرد شدن به وجود می آید. افراد در این شرایط همواره در ترس و وحشت مداومی به سر میبرند که مبادا همه چیز به یکباره از هم بپاشد و مورد تحقیر و رها شدگی قرار بگیرند.

شک داشتن و بد گمانی در زندگی مشترک میتواند تاثیر بسیار منفی بر کارکرد عاطفی و ارتباطی زوجین داشته باشد. در ادامه به ویژگی های رفتاری و شخصیتی افرادی که دچار شک یا سوء ظن در زندگی مشترک هستند اشاره می کنم.
این افراد با ظن و شک رفتار و اعمال دیگران را تفسیر می کنند و به نوعی رفتار دیگران همیشه برای آنها تهدید آمیز، تحقیر آمیز و آسیب زننده برداشت می‌شود. افراد مبتلا به شک و بدگمانی نمی‌توانند اعتراف کنند و یا بپذیرند که احساسات منفی به دیگران دارند. احتمال خیانت در آنها بسیار قوی است و حتی اگر مورد اعتماد بودن اطرافیان ثابت شود باز هم به آنها اعتمادی ندارند. معمولا از رفتار و گفتار بسیار عادی و معمولی اطرافیان برداشت شخصی و غلطی دارند که باعث می‌شود رنجیده و خشمگین شوند و تا مدتها این احساس را در درون خود نگه داشته و حتی پرورش دهند‌.
 نشانه‌های بدبینی در اوایل بزرگسالی با نشانه هایی مانند بدگمانی و سوءظن در مواردی که قابل اثبات نیست آغاز می شود. سوءتعبیرهای مداوم و تفسیر اشتباه از رفتار و نیت اطرافیان و بدخواه دانستن دیگران در این افراد همواره دیده میشود. آنها تصور می‌کنند که اطرافیان قصد فریب آنها را دارند و نسبت به تعهد و وفاداری دیگران مشکوک هستند. از مسائل شخصی خود به دیگران چیزی نمی گویند و می‌ترسند که دیگران علیه خودشان از این اطلاعات استفاده کنند. اصولاً به کسی اعتماد ندارند و اطرافیانشان را نمی توانند ببخشند. تصور می کنند دیگران قصد حمله به شخصیت آنها را دارند و نگاه های تصادفی دیگران را بد تعبیر می کنند .

چگونه باید با افراد شکاک رفتار کنیم؟

سعی نکنید رفتارهای آنها را تغییر دهید. این کار تقریباً غیر ممکن است . هرگونه توضیح اضافه و تکمیلی به منظور روشن نمودن شرایط موجود امکان دارد که نتیجه عکس داشته باشد . سعی کنید در شرایطی که امکان برقراری فاصله فراهم نیست، ارتباط تان را با این افراد نزدیک تر کنید تا از شما راضی باشند ولی هرگز سؤظن هایشان را صحه نگذارید و در  بحث ها مشارکت نداشته باشید. هنگامی که بیمار سوءظن نسبت به همسرش پیدا کرده از همسر او جانبداری نکنید. این کار باعث به وجود آمدن پیش فرض های جدیدی در او شده و ممکن است فکر کند شما با همسرش ارتباط پنهانی دارید و به شما هم بد گمان شود. از آنها انتظار روابط عاطفی پایدار و سالم نداشته باشید.

اما نکته قابل توجه آن است که شک و گمان یک فرآیند طبیعی و جنبه ای از انسان بودن ماست. شک به لحاظ تکاملی یک راهبرد است در جهت حفاظت که تاریخچه ای طولانی دارد به قدمت طول عمر بشر. آنچه در این میان آسیب زا و منبع تنش محسوب میشود تفاوتی است که میان احساس کردن و عمل کردن وجود دارد. موضوع این مقاله بررسی آسیب‌های جدی ناشی از شک زوجین به یکدیگر است که بعضاً سبب ساز خروج یکی از آنها از مسیر تعهد می شود.
منظور از شک یا وهم خیانت مواردی است که با گذشت سالها و عدم وجود دلائل و مدارک واضح مبنی بر خیانت، یکی از زوجین به طور دائم گرفتار احساس شک و تردید نسبت به همسر یا شریک عاطفی خود میشوند . تناقض در تجربه ادراکی، عدم شفافیت احساسات و به نوعی وجود احساسات دوگانه نسبت به طرف مقابل، عدم کنترل هیجانی ، نشخوار فکری و در نهایت تجربه دائمی تنش از جمله ویژگی های شخص شکاک است. مثلاً تجربه همزمان ترس از دست دادن با تجربه شدید عشق و دوست داشتن.
به ناچار در چنین شرایطی به دوستان یا افراد غیر متخصص جهت درد و دل کردن و به نوعی یافتن راهکاری جهت حل مسئله مراجعه کنند و با پیشنهاد های عامیانه ای مثل سعی کن مثبت باشی، انرژی منفی به زندگی ات وارد نکن، به خودت برس، به زندگی ات برس، این افکار منفی رو بریز دور، نگران نباش و ….. مواجه میشوند که نه تنها مفید و کار گشا نیست بلکه احساس اضطراب بیشتری را هم به فرد القا می کنند.
شاید قبل از اینکه به دنبال راهکار باشیم بهتر است بدانیم که:

• در فکر این افراد چه می گذرد؟
• خود را چگونه میشناسند؟
• جایگاه خود را در رابطه چطور ارزیابی می‌کنند ؟
• دنیای اطراف به نظر این افراد چگونه دیده میشود؟

بهتر است بگوییم آنچه در ذهن این افراد می گذرد احساس تهدید همیشگی و ترس از صمیمیت است. احساس تهدید مبنی بر طرد شدن، از دست دادن و در نهایت تنهایی و تنها ماندن. شک و تردید در حالت نرمال یک سیستم حفاظتی با کارکرد تامین امنیت فرد است .در افراد شکاک متأسفانه به دلایل تربیتی و محیطی که در ادامه به آن اشاره خواهم کرد این سیستم از حالت عادی خارج شده و منجر به کژکارکردی و ناسازگاری روانشناختی می‌گردد . افراد شکاک به منظور پیش بینی خطرات احتمالی و سپس پیشگیری از آن خطرات، با انبوهی از اطلاعات غیر ضروری مواجه می‌شوند که این امر تنظیم هیجانی آنها را مختل می نماید.

چهار نشانه اضطراب در افراد شکاک وجود دارد

۱) معمولا خطرات احتمالی و پیشامدها را بیش برآورد می‌کنند . مثلا هرگونه عدم پاسخگویی تماس تلفنی توسط همسر خود را یک نشانه خیانت و عهد شکنی قلمداد می‌کنند . فاجعه سازی و بزرگ نمایی از جمله نمونه هایی از تحریفات شناختی این افراد است.
۲) ویژگی دوم این است که اصولا درجاتی از هیجانات متناقض را در آن واحد تجربه می کنند.مثلا احساس خشم، ترس و عشق و علاقه شدید در یک زمان.
۳) ویژگی سوم عبارت است از گرایش این افراد به فکر کردن راجع به افکارشان. به نوعی همواره در حال نشخوار فکری هستند. پازل چینی ذهنی و سناریو سازی از جمله تبعات ناشی از نوشخوار فکری زیاد این افراد است.
۴) ویژگی چهارم عبارت است از اینکه همواره صفات و رفتارهای مثبت همسر خود را به شانس و عوامل گذرا، بی ثبات و بیرونی نسبت میدهند. ویژگی ها و رفتارهای منفی همسرشان را به عوامل پایدار و ثابت درونی .در واقع استباط دلبخواهی و تعمیم دهی افراطی از جمله تحریفات شناختی افراد شکاک محسوب می‌شود.

علت شناسی و بررسی عوامل احتمالی شک در رابطه: معمولاً الگوی رفتاری شک و تردید افراد را نسبت به اجرای تعهدات شأن آسیب پذیر  می‌کند. بسیاری افراد به دلیل آسیب روحی ناشی از شک های مکرر که به خود یا همسرشان وارد میکنند در صدد درمان برمی آیند.
شدت اضطراب افراد شکاک در بعضی مواقع به حدی می‌رسد که در رابطه ناخودآگاه نقش یک بازپرس را بازی می‌کنند. پرسیدن سوال های مکرر به امید یافتن لحظه ای آرامش ….

• کجا بودی؟
• کی رفتی؟
• کی آمدی ؟
• چه کسانی آنجا بودند؟
• با چه کسانی حرف میزدی؟

در تمام این پرسش های بی انتها، فرد به دنبال یافتن رد پایی از خیانت و لغزش همسرش است تا بتواند سناریو نویسی و پاذل چینی ذهنی اش را تکمیل کند. سعی می کند همیشه انواع برنامه های شبکه های مجازی همسرشان را وارسی کند و به آنها دسترسی نامحدود داشته باشد. پیامک ها و ایمیل های همسرشان همواره به شکل مستقیم یا غیر مستقیم بررسی می شود . ماشین یا وسیله نقلیه همسرش را جستجو می کند تا بلکه بتوانند نشانه ای از خیانت پیدا کند.
قهر کردن های طولانی، بی محلی های بی دلیل از جمله دیگر نشانه‌های رفتاری افراد شکاک در رابطه است‌. حتی در مواردی به دلیل ترس از دست دادن و رها شدن جبران افراطی خواهند داشت. به این شکل که با محبت های فراوان و بی دلیل،چسبندگی عاطفی به همسرشان و به دنبال آن دلزدگی عاطفی به وجود می آورند. درخواست های مکرر مثل برقراری تماس تصویری ، پرس و جو از اطرافیان و همکاران راجع به همسرشان از جمله تلاش های این افراد در جهت اطمینان طلبی محسوب می‌شود.

علت شک در زندگی مشترک

مسئله اولی که باید مورد بررسی قرار بگیرد واکاوی تجارب دوره کودکی و نوجوانی افراد شکاک است.

• آیا یکی از والدین ، خانواده را به دلایل نامعلوم ترک کرده است؟
• آیا در دوره کودکی و اوائل نوجوانی این افراد شاهد جدایی و طلاق والدین بوده اند؟
• آیا پدر و مادر همواره با یکدیگر اختلاف نظر و درگیری های شدید و مکرر داشته اند؟
• آیا شیوه تنبیه فرد در کودکی تهدید به ترک کردن یکی از والدین بوده است؟
• آیا شیوه تنبیه فرد تهدید به طرد کردن و رها کردن او بوده است؟
• آیا به دلیل شغل پدر یا هر عامل دیگری نقل مکان های مکرر را که منجر به تغییر محل سکونت، خانواده ، مدرسه و دوستان بوده خصوصاً در کودکی و اوائل نوجوانی تجربه کرده است؟

مهمترین نکته در بررسی علت آسیب شناسی شک و تردید بررسی سبک دلبستگی این افراد است. نظریه پردازان روانشناسی معتقدند که سبک دلبستگی این افراد می‌تواند عامل پیش بینی کننده مهمی برای سلامت روابط عاطفی افراد در بزرگسالی باشد .
سبک دلبستگی ناایمن، سبک دلبستگی غالب در افراد شکاک است که ناشی از حضور یک مادر بی ثبات، غیرقابل پیش بینی و نا امن می‌باشد. اولین پیوند عاطفی نوزاد با مادر به عنوان منبع قدرت روانشناختی شکل می گیرد. در صورتی که کودک در سه سال اول حضور با کیفیت یک مادر با ثبات را در کنار خود داشته باشد، به لحاظ روانشناختی اولین بنای سلامت روان او گذارده خواهد شد. مادری که حضور داشته باشد و نیازهای روانشناختی و جسمی کودکش را برآورده نماید و به آنها پاسخ دهد سبک دلبستگی امن را شکل میدهد که کودک بتواند در آینده و زیر سایه دلبستگی امن خود، افراد را قابل اعتماد ،در دسترس و دنیا را مکان امنی برای رشد و بالندگی قلمداد کند.
ثبات مادر می تواند به ثبات کودک منجر شود . چنین کودکی از دلبستگی امن برخوردار خواهد بود. احساس ارزشمندی نسبت به خود تجربه می‌کند و نیاز به چسبندگی عاطفی در دوران بزرگسالی و در رابطه با سایر افراد منتفی خواهد بود . به عبارت دیگر وقتی که فرد دلبستگی ایمن را تجربه می کند طبیعتاً این اعتماد را در درجه اول به خود و بعد به رابطه خواهد داشت. اما زمانی که دلبستگی ناایمن و آسیب زا است منجر به ایجاد زخم های عمیق دلبستگی در فرد میشود. زخم های دلبستگی، دردهای روانشناختی شدیدی را در ارتباط فرد با دیگران ایجاد می کند.
فردی را در نظر بگیرید که به طور مداوم درد ناشی از بی ثباتی، شکست عاطفی و مورد خیانت واقع شدن را تجربه می‌کند . علت تمام این آسیب ها را در بی ارزشی و نامطلوب بودن خود جستجو می‌کند و در تلاش برای جنگیدن با این الگوهای تکراری، بیش از پیش به عزت نفس شکننده خود آسیب وارد می‌کند.

درمان شک در زندگی مشترک

نقش شریک عاطفی در التیام زخم های عاطفی عمیق این افراد قابل توجه است . همسری که در دسترس و پاسخگو است و میتواند پایگاه امنی برای شریک عاطفی اش فراهم نماید توانایی زائدالوصفی در ترمیم خلأهای عاطفی ناشی از دلبستگی ناامن او خواهد داشت. چنین شرایطی می‌تواند التیام زخم های روانشناختی حاصل از دلبستگی ناامنی دوران کودکی را فراهم کند.
از آنجایی که زخم های ناشی از سبک دلبستگی ناامن قدیمی،عمیق و تکراری هستند، نقش روانشناس به منظور ارتقاء آگاهی، التیام آسیب های موجود و بهبود رابطه زوجین غیر قابل انکار است.
آموزش مهارت های ارتباطی و گفتگو به منظور شفاف سازی رفتارهایی که جرقه های شک را روشن می‌کنند لازم و ضروری است . زوجین باید بتوانند پیرامون مسائل شک برانگیز بدون هیچ گونه عوامل مزاحمی مثل حضور بچه ها ،تلویزیون یا موبایل با یکدیگر صحبت کنند.
برخورداری از توانمندی جهت اداره یک گفتگوی بالغانه و دوسویه ضروری است. مدیریت گفتگو به گونه ای که تبدیل به گفتگوی کودک مطیع و والد کنترل گر نشود نیازمند آموزش در جلسات مشاوره زوجین و تمرین است.
شناخت نوع گفتگوهای درونی (خودگویی) و باورهای ناکارآمد فرد شکاک که می تواند منجر به بدکارکردی هیجانی و رفتارهای نامناسب با همسر شود نیز ضروری خواهد بود که باید طی جلسات درمان صورت می‌گیرد.

نکته آخر

آسیب های ناشی از وهم خیانت به قدری تدریجی و آهسته صورت میگیرد که میتواند ناگهان منجر به از دست دادن رابطه شود . در چنین شرایطی رجوع به روانشناس در زمان مناسب، عامل نجات بخش شما و رابطه تان خواهد بود.