مراقبت از سالمندان و چالش های آن

سالمندی بیماری نیست بلکه مرحله‌ای از چرخه زندگی است که مسائل رشدی خاص خود را دارد و بسیاری از این مسائل با از دست دادن چالاکی جسمانی، تیزی ذهن دوستان و عزیزان، منزلت و قدرت ارتباط دارد. در عین حال سالمندی با انباشت خردمندی همراه است و فرصتی است که فرد بتواند تجربیاتش را به نسل‌های بعد منتقل کند .برخلاف سالمندان سالم، سالمندان بیمار با اختلالات روانی و جسمانی یا هر دوی آنها دست به گریبانند. این اختلالات می‌تواند توانایی عملکردی و حتی بقای آنها را به خطر بیاندازد. این گروه از سالمندان در واقع مورد توجه روانپزشکی سالمندان هستند.

روانپزشک سالمندان (Geropsychiatry)

با پیشگیری، تشخیص و درمان اختلالات روانشناختی در سالمندان سروکار دارد. امروزه روانپزشکی سالمند سریعترین رشد را در بین سایر رشته های روانپزشکی داشته است. پیشرفت های حاصل شده در فناوری پزشکی در آنچه انقلاب سنی نام گرفته نقش داشته است ‌. منظور از انقلاب سنی رشد سریع درصد گروه های مسن در جمعیت است.نسل دوران افزایش زاد و ولد در حال حاضر به سرعت به میانسالی و فراتر از آن نزدیک می شوند و سبب می شوند در آینده نزدیک، تعداد افراد ۶۵ ساله و بالاتر افزایش بیشتری پیدا کنند.

سالمندان و خطر بدرفتاری

یکی از اشکال مشکل آفرین در جامعه امروزی مقدار صدمه ای است که دیگران از طریق بدرفتاری و اقدامات خشونت بار به سالخوردگان وارد می‌کنند. در سال‌های اخیر تمرکز رسانه‌های گروهی بر مراقبتی که در خانه های سالمندان از افراد سالخورده می‌شود باعث شده است که پدیده سالمند آزاری به تدریج در آگاهی مردم رخنه کند. هرچند نوشته های بازاری در شبکه های مختلف اجتماعی پر از تصاویری از سالخوردگان هستند که آرام و سالم در کنار هم زندگی می کنند و خوب تغذیه می شوند و لبخند بر لب دارند، اما آنچه در داخل این مراکز میگذرد همیشه تا این حد مثبت نیست.

هر سالخورده ای که مورد آزار و اذیت و بهره‌کشی قرار می گیرد علاوه بر اینکه افسرده و مضطرب می‌شود بیشتر در معرض خطر مرگ زودهنگام قرار دارد. سالمندان علاوه بر از دست دادن بخشی از اموال و حمایت اجتماعی، حریم خصوصی و احساس خود ارزشمندی را نیز از دست می دهند. با افزایش جمعیت سالخوردگان، متخصصان سلامت روانی و قانونگذاران باید اقدامات موثرتری را برای پیشگیری از وارد شدن آسیب به کسانی که نمیتوانند از خودشان دفاع کنند انجام دهند.

 زندگی بهتر در دوران سالمندی

با بالا رفتن سن هر فردی در برابر بیماری های مختلف آسیب پذیرتر می شود. در واقع سالمندی یکی از مراحل مختلف رشد انسان است که در آن ممکن است افراد نسبت به انواع بیماری های جسمی و روحی آسیب پذیرتر باشند.در این مرحله از زندگی اتفاقات ناگوار بیشتری برای فرد رخ می دهد مثل از دست دادن همسر، دوست، ناتوان شدن، ضعف جسمانی و غیره . از طرفی مصرف داروهای مختلف از جمله داروهایی مثل تنظیم فشار خون زمینه ابتلا به افسردگی در سالمندان را پررنگ تر میکند. اطرافیان در چنین شرایطی می توانند نقش زیادی را برای سرحال نمودن سالمندشان ایفا کنند.

تغذیه سالمندان

توجه به تغذیه در  دوران سالمندی به دلیل تغییر نیازهای تغذیه ای بدن از اهمیت بسزایی برخوردار است. نیاز سالمندان به مواد مغذی متاثر از داروها، بیماری‌ها و پدیده‌های بیولوژیکی دوران میانسالی و سالمندی بوده و در افراد مختلف با یکدیگر متفاوت است. مهمترین توصیه تغذیه ای برای این سنین تهیه غذاهای ساده و کم حجم است. به شکلی که تمام نیازهای فرد به مواد مغذی تامین گردد و در عین حال متناسب با فرهنگ مصرف او باشد.انتخاب نوع غذا در برنامه غذایی روزانه از اهمیت خاصی برخوردار است. نکته اساسی در برنامه غذایی سالمندان مصرف مواد غذایی کم چربی، کم کلسترول، کم نمک و پر فیبر است.اجتناب از مصرف شکر، نوشابه های شیرین، دسر های شیرین و شیرین کننده های مصنوعی بسیار مهم و حیاتی است.

در گام بعدی باید به سمت کاهش مصرف الکل و کربوهیدرات ها حرکت کنید که می‌تواند موجب افزایش سطح گلوکز شود. به طورکلی اجتناب از شکر اضافه شده بسیار دشوار است به همین منظور  خواندن برچسب ها و جداول تغذیه ای مهم می‌باشد. اما راه آسان برای اجتناب از آنها، خوردن محصولات تازه و ارگانیک می باشد. استفاده زیاد از سبزیجات سبز و منابع پروتئینی کم چرب مثل نخود عدس و ماهی میزان گلوکز شما را ثابت نگه میدارد تا به طور مناسب به بدن شما برای سوخت بدون اثرات مضر شکر کمک کند.

از آنجایی که تغذیه سالمندان یکی از مسائل مهمی می‌باشد با افزایش سن نیاز آنها به انرژی کاهش یافته و تمایل به مصرف غذا کمتر می شود در این حال اگر انتخاب غذا به درستی صورت نگیرد میزان دریافت مواد مغذی ضروری در آنها پایین‌تر از حد مطلوب خواهد بود.تغذیه سالمندان به عنوان یک موضوع چند بعدی ،امروزه یکی از مهمترین چالش های اجتماعی و رفاهی در جوامع  مطرح است. سازمان خدمات بهداشتی و انسانی آمریکا برای ارتقای سلامتی سالمندان، فعالیت بدنی منظم، عدم مصرف دخانیات و الکل، تغذیه مناسب و ایمن سازی متناسب با سن را مطرح می‌کند. در واقع سبک زندگی سالم تر، سلامت سالمندان را بیشتر تضمین می‌کند.

عوامل استرس‌ زا برای سالمندان

استرس‌های عمده سالمندی عبارتند از:

• بیماری های مزمن و حاد طبی
• مصرف همزمان داروهای درمانی
• تداخلهای مشکل ساز دارویی

بنابراین روانپزشک سالمندان بایستی توانایی تشخیص بیماری های روانی و جسمی بیماران خود را داشته باشد و نیز از مهارت های علوم  اجتماعی، دانش مربوط به سیستم های ارائه مراقبت های بهداشتی برخوردار بوده و از میزان حمایت های مالی و اجتماعی به خصوص آسایشگاه های سالمندان آگاهی داشته باشد.

شرح حال روانپزشکی سالمندان

شرح حال روانپزشکی شامل:

• شناسایی مقدماتی
• شکایت عمده
• سابقه بیماری فعلی
• سابقه بیماری های قبلی
• سوابق شخصی و خانوادگی است.

مرور دقیق داروها که بیمار در حال حاضر مصرف می‌کند و یا اخیراً مصرف کرده نیز حائز اهمیت است. بیماران بالاتر از ۶۵ سال اغلب شکایات ذهنی در مورد حافظه نظیر فراموش کردن اسم اشخاص یا فراموش کردن جای اشیا دارند. مشکلات خفیف شناختی نیز ممکن است به دلیل اضطراب در موقعیت مصاحبه پیدا شود. سابقه دوران کودکی و نوجوانی بیمار ممکن است حاوی اطلاعاتی در مورد سازماندهی کلی شخصیتی بیمار باشد و سرنخ های مهمی در مورد روش مدارا و مکانیسم های دفاعی در هنگام استرس به دست بدهد. روانپزشک در مورد دوستان، ورزش، تفریحات، فعالیت های اجتماعی و کار نیز سوال می کند‌ . سابقه شغلی بیمار که شامل احساس بیمار در مورد کار، روابط با افراد همکار، نگرش نسبت به بازنشستگی است نیز مورد بررسی قرار می گیرد.

سابقه زناشویی سالمندان

سابقه زناشویی عبارت است از توصیف همسر و چگونگی روابط با او.

معاینه وضعیت روانی سالمندان

معاینه وضعیت روانی نگاهی مقطعی به نحوه تفکر، احساس و رفتار بیمار در جریان معاینه است .در بیمار مسن روانپزشک ممکن است نتواند تنها با یک معاینه به تمام سوالات تشخیصی پاسخ گوید ممکن است به دلیل نوسانات وضعیت روانی بیمار معاینه مکرر در این زمینه لازم باشد.
توصیف کلی ،ارزیابی عملکرد، خلق احساسات عاطفه، اختلالات ادراکی، کارکرد دیداری فضایی، برون ده کلامی، وضعیت هوشیاری – شناختی، موقعیت سنجی، حافظه، قضاوت و موارد دیگر در معاینه وضعیت روانی مورد بررسی قرار می گیرد.

اختلالات شناختی سالمندان

بسیاری از بیماری های شناختی مرتبط به سن به شکل بی سر و صدا شروع می شوند و در طول چند سال پیشرفت می کنند. دلیریوم، زوال عقل ، آلزایمر از جمله اختلال های شناختی در سالمندان محسوب می شود.
در مقاله بعدی به توضیح تفصیلی اختلالات شناختی سالمندان بررسی انواع آن ، رویکردهای درمانی خواهم پرداخت.