ازدواج سفید چیست و چه جایگاهی در اسلام دارد؟

ازدواج سفید یا هم باشی (cohabitation) یا بدون عقد و نکاح زیر یک سقف زندگی کردن، ازدواجی است که از نظر قانون‌ ایران و اصول شرع اسلام غیرقانونی و خلاف شرع می باشد. در ازدواج سفید هیچگونه مسئولیت و تعهدی میان زوجین وجود ندارد. رابطه ای برای فرار از تعهد که معمولاً از طرف مرد پیشنهاد می شود و آسیب های فراوان روحی و جسمی برای زن به همراه دارد و افراد ممکن است در ابتدای آشنایی و تصمیم گیری در این باره به معایب ازدواج سفید توجهی چندانی نداشته باشند. ازدواج‌سفید شیوه نوین زندگی مشترک است که معمولاً از آن تحت عنوان زندگی مشترک فاقد ازدواج نام می برند. در این نوع زندگی مشترک، زوج بدون ازدواج با هم زیر یک سقف زندگی می کنند و با هم روابط زناشویی دارند.
در ازدواج سفید زن و مرد بدون ثبت رسمی و قانونی ازدواج و بدون سپری کردن آداب و رسوم مرسوم شروع زندگیشان را زیر یک سقف پایه ریزی می نمایند. طبعاً در چنین ارتباطی طرفین تعهد قانونی و شرعی نسبت به یکدیگر ندارند و نمی توانند مدعی مسئولیتی نسبت به یکدیگر باشند. این نوع ازدواج معمولا از سمت خانواده ها رد میشود و ممکن است زندگی فرد با استرس همراه شود و مدام سوالاتی از این قبیل در ذهنش بچرخد که چطور به خانواده بگم میخوام ازدواج کنم؟

ازدواج سفید از دیدگاه اسلام

از دیدگاه اسلام پدیده ازدواج سفید که در قرون اخیر ظهور کرده و عموماً به زنا و روابط خارج از محدوده های شرعی و قانونی منجر می شود، مورد تایید نیست. از این رو، این شیوه نادرست ارتباط را نمی توان همانند فرهنگ غرب، ازدواج نامید و باید اصطلاح دیگری برای آن به کار برد. همان گونه که در فرانسه لفظ ازدواج را در مورد آن به کار نمی برند. ازدواج سفید یا هم باشی پدیده ای غربی و جاهلانه است که با شعار حمایت از آزادی زنان شکل گرفت و در واقع نوعی از قرارداد با هم بودن بدون عقد شرعی و بدون انجام مراسم و ثبت رسمی از آن یاد می‌کنند که در زبان انگلیسی به عنوان شراکت یا partnership است.

• در ایران به علت سفید ماندن صفحه  مشخصات همسر در شناسنامه طرفین ازدواج‌ سفید نام گرفته است. در تبیین این موضوع، توضیحات و تعاریف مختلفی بیان شده از جمله رابطه ثبت شده و بدون قاعده زن و مرد از گذشته نیز وجود داشته و در حال حاضر این موضوع شکل عرفی  به خود گرفته است و تحت واژه هم خانگی از آن یاد می‌شود. منظور از این هم خانگی، زندگی دو جنس مخالف همراه با زنا و روابط عاطفی، بدون قید و بندهای قانونی ناشی از ازدواج رسمی است. در برخی تعاریف حضور چند ساعته در یک خانه و پرداختن به اموری که در زندگی عادی جریان دارد، نیز در زمره ازدواج‌سفید تلقی می شود.
• ازدواج سفید  بدون ثبت رسمی شکل می‌گیرد.
•  نیاز به حضور شاهد برای آغاز رابطه ندارد.
•  در بسیاری از موارد خطبه عقد بین زن و مرد جاری نمی شود.
• برای آغاز آن غالباً مراسمی برگزار نمی گردد و حتی زمان خاصی نیز برای شروع تعیین نمی‌شود.
•  طرفین دارای مسئولیت ها و وظایف تقریباً همگن ، مشترک و برابر هستند.
•   طرفین الزامی به فرزند آوری ندارند.
•  تمام حقوق مالی از جمله حق ارث منتفی است.
• معاشرت ها اغلب به صورت دوستانه و غیر خویشاوندی است.

 در مطالعات اندکی که در مورد این پدیده تقلیدی و ناهنجار انجام شده، ۵ مرحله برای آن تعریف شده است.
۱) آشنایی
۲) عاشق شدن
۳) به هم پیوستن
۴) بروز تعارض و تنش
۵) خاتمه زیست مشترک و احساس شرمساری
 نکته مهم در توجه به این پدیده و یا معضل اجتماعی، این است که در حقیقت ماهیت اصلی ازدواج سفید ایجاد راهی برای دور زدن زیرساخت‌ها، سنت‌ها و موازین شرعی و عرفی جامعه است. آداب و سنن و موازینی که در جامعه و فرهنگ در مورد رابطه دو جنس پذیرفته شده و ضامن تشکیل رابطه صحیح و شکل گیری خانواده و ازدواج می باشد. تا با تعهد بر این موازین، هدف واقعی ازدواج و تشکیل خانواده که بقای نسل و امنیت و آرامش است، محقق شود.
 اهداف والایی که با شروع پدیده باهم باشید در حال کمرنگ شدن و کم ارزش  شدن، بوده و آینده جامعه را تهدید می کند. از این رو ضروری است که مسئولان فرهنگ سازی نموده و زمینه‌های ازدواج آسان را فراهم سازند و با انجام برنامه های مشاوره ای و آموزشی برای نسل جوان و خانواده‌های آنها، خطرات این نوع رابطه را بازگو نمود و تبیین نمایند.

مشکلات ازدواج سفید

مشکلات ازدواج سفید اعم از عدم تعهد، عدم وفاداری، انواع خیانت (جنسی، عاطفی)، وقت‌گذرانی و تفریحات زودگذر، عدم دریافت حمایت عاطفی و مالی از طرف خانواده ها، سقط مکرر جنین از جمله مواردی است که در ازدواج سفید بیشتر از ازدواج های رسمی گزارش می‌شود. روال موقت و بی تعهد ازدواج سفید مانع از آن می شود که زوجین از بسیاری فواید ازدواج رسمی بهره مند شوند. پس در این ازدواج انتظار خیانت همسر خود را داشته باشید.
عدم قطعیت در مورد ثبات و طول عمر این روابط و آینده نامعلوم انواع سرمایه‌گذاری در آن را برای هر دو طرف پرخطرتر می کند و از طرفی زندگی کردن با یک نفر به جای ازدواج کردن با او جذابیت ازدواج را برای افراد کاهش می دهد.به گونه ای که حتی در صورت پذیرش ازدواج دائم با همان فرد یا فرد دیگر احتمال موفق بودن این افراد در رابطه زوجی کمتر خواهد بود.
نقش عوامل اقتصادی در گرایش برخی از افراد به این پدیده ناخوشایند اجتماعی حائز اهمیت است. با توجه به اینکه این نوع ازدواج قانونی و شرعی محسوب نمیشود آماری رسمی و موثقی از آن وجود ندارد. آنچه در جامعه آماری ایران مشخص شده این است که دوام این روابط بیشتر از سه سال نبوده است. دخترانی که ازدواج سفید را پذیرفته اند در بالاترین حد توان، سه سال از آبروی خود هزینه کرده و حالا پس از حدود سه سال متحمل آسیب های بیشتری نیز خواهند شد. این جدایی ها و این روابط نامعلوم چه بسا باعث کشش دختران به سمت سو مصرف مواد و سایر آسیب های اجتماعی از جمله افزایش احتمال ورود به ازدواج های سفید دیگر می‌شود.

معمولاً همه فکر می کنند که زندگی مشترک در یک زندگی آزمایشی به هر دو طرف نشان می دهد که ازدواج آنها چگونه می تواند باشد و با اطلاعاتی که از چنین زندگی آزمایشی به دست می آورند، می توانند انتخاب های بهتری داشته باشند. آمارها نشان می دهد که دلیل پیشنهاد اکثر زوج ها برای ازدواج سفید این است که بدانند آیا برای ازدواج به اندازه کافی سازگار هستند یا خیر.
شاید تعجب آور باشد که بدانید، برخلاف تصور رایج، زوج هایی که قبل از ازدواج رسمی با هم زندگی می کردند، احتمال طلاق و جدایی بسیار بیشتر است. این ممکن است به این دلیل باشد که زندگی در زیر یک سقف بدون ازدواج، رفتار هر دو طرف را به گونه‌ای تغییر می‌دهد که کمتر درگیر ازدواج می‌شوند. تحقیقات نشان می دهد کسانی که تصمیم به ازدواج سفید دارند ویژگی هایی دارند که باعث خوشحالی آنها در ازدواج سفید می شود و این نشان می دهد که آنها از ازدواج سودی نمی برند.

این ارقام به خوبی نشان می دهد که زندگی مشترک بدون ازدواج در مقایسه با ازدواج قانونی یک توافق اجتماعی سطح پایین است. زوج هایی که بدون هیچ برنامه ازدواج خاصی با هم زندگی می کنند، معامله بسیار متفاوتی با آنهایی که ازدواج کرده یا نامزد می کنند، دارند. تنها وجه اشتراک آنها با زوج های قانونی، داشتن رابطه جنسی و زندگی زیر یک سقف است. مردانی که با سفیدپوست ازدواج می کنند معمولاً به شریک زندگی خود وفاداری ندارند و زنان نیز برای آینده و فرزند احتمالی خود امنیت ندارند. کودکانی که در چنین خانه هایی متولد می شوند، عملکرد بدتری نسبت به سایر کودکان دارند. چنین ازدواجی نه برای زن، نه برای مرد و نه برای فرزندان هیچ فایده ای ندارد.

واضح است که مردان و زنانی که تصمیم می گیرند چنین زندگی خانوادگی داشته باشند با کسانی که به طور رسمی ازدواج می کنند بسیار متفاوت هستند. این باعث می شود جدایی آنها بیشتر شود. اما اثرات منفی ازدواج سفید به این محدود نمی شود. چنین زندگی خانوادگی باعث ایجاد مشکلات عاطفی می شود و فرد را از جامعه، دین و خانواده دور می کند.

به نظر می رسد عواملی که می تواند جوانان را به سمت این نوع ازدواج سوق دهد مشکلات مالی، محک زدن رابطه، آشنایی بیشتر با یکدیگر و عدم اعتقاد به ازدواج است. در چنین شرایطی ضروری به نظر می رسد که با ایجاد زیرساخت های اجتماعی و اقتصادی و از سوی دیگر با فرهنگ سازی و تشویق جوانان به ازدواج دائم و مصون ماندن جامعه از پیامدهای این گونه روابط، تمایل آنان به روابطی مانند ازدواج سفید کاهش یابد.

ازدواج سفید، بدون اجاره خانواده

از سوی دیگر جامعه نیز این نوع از روابط که بدون اجازه خانواده و رضایت آنها صورت پذیرفته را نمی پذیرد. این نوع زندگی که به گونه ای فزاینده در اکثر کشورهای غربی رواج داشته است در سال‌های اخیر در میان جوانان ایرانی که اکثراً در شهر تهران هستند به چشم می خورد. همخانه شدن با جنس مخالفی که فاقد ازدواج رسمی است یعنی نوعی از زندگی باکمترین تعهدات عرفی قانونی و خانوادگی.
وقتی فردی وارد چنین رابطه ای می شود در واقع از نظر او شکل های قانونی، شرعی، عرفی و خانوادگی ناکارآمد بوده اند. افراد فاقد آگاهی شکل جدیدی از رابطه را که پیش از این فقط راجع به آن شنیده بودند و یا در فیلم و سریال ها مشاهده کرده اند انتخاب می کنند. این رابطه مخصوصاً برای دختران ایرانی آسیب بیشتری خواهد داشت.

آسیب‌هایی که دختران در این گونه روابط متحمل می شوند به دلیل عدم وجود حمایت های قانونی، عرفی و خانوادگی شدیدتر و عمیق تر خواهد بود. ازدواج سفید در اروپا و آمریکا پدیده ای پذیرفته محسوب می شود. در واقع چه زوج هایی که با هم ازدواج می کنند و چه زوج هایی که ازدواج سفید داشته اند از حقوق قانونی خود برخوردارند. بیش از دو سوم زوج‌های آمریکایی قبل از ازدواج رسمی مدتی با یکدیگر زیر یک سقف زندگی می کنند.

از سال ۱۹۹۴ حدود ۳ و نیم میلیون زوج امریکایی بدون ازدواج با یکدیگر زندگی می کردند و نزدیک به اواخر دهه ۱۹۹۰ حداقل ۵۰ تا ۶۰ درصد زوجین پیش از ازدواج رسمی باهم زندگی مشترک داشته اند. این در حالی است که تا پیش از سال ۱۹۷۰ زندگی بدون ازدواج رسمی در ایالات متحده آمریکا غیرقانونی بوده است. طبق آمار آمریکا از سال ۱۹۶۰ تا سال ۲۰۰۰ تعداد زوج هایی که بدون ازدواج رسمی با هم زندگی مشترک داشتند ده برابر شده و در حال حاضر زندگی مشترک بدون ازدواج به یکی از مراحل آشنایی در روند ازدواج دو نفر تبدیل شده است.

علت گرایش به ازدواج سفید چیست؟

در مورد دلایل گرایش جوانان به این نوع روابط ناپایدار می توان به این موارد اشاره نمود:

افزایش آمار طلاق در میان خانواده‌های ایرانی و ایجاد ناامنی از ازدواج در میان جوانان به دلیل ترس از طلاق ،پرداخت مهریه های سنگین، آسیبهای اجتماعی بعد از طلاق، راحت‌تر به اتمام رساندن این نوع زندگی در مقابل راه قانونی طولانی و طاقت فرسای طلاق، فرار از مسئولیت‌ها و تعهدات ازدواج رسمی ،خلاء قانونی برای حمایت از حقوق زنان بعد از طلاق، مشکلات اقتصادی و دغدغه کمتر مردان برای رفع نیاز جنسی، ‌صرفه نظر از تجملات و مراسم پرهزینه ازدواج، اجتناب از تهیه جهیزیه های سنگین و سفید ماندن شناسنامه از جمله دلایل اصلی رجوع به زندگی مشترک بدون ازدواج است.

آسیب جدی ازدواج سفید به زنان

لازم به ذکر است این نوع ازدواج برای جوانان ساده و آسان جلوه داده شده و علت گرایش به آن نیز همین ساده انگاری های اولیه است که متاسفانه به تبعات اجتماعی و لطمات روحی آن که متوجه دختر و پسر خواهد شد هیچ اشاره ای نشده است. این نوع زندگی مشترک در ایران عمدتاً بر اساس عواطف سطحی و زودگذر و رفع نیاز جنسی طرفین شکل می گیرد و معمولاً بدون اطلاع خانواده صورت می‌پذیرد. زنان در این نوع ازدواج از کمترین حد امنیت روانی، اجتماعی ،قانونی و عاطفی برخوردار هستند.
متاسفانه پدیده ازدواج سفید در کشور ما یک روند رو به افزایش پیدا کرده که یکی از علت های مهم آن مشکلات اقتصادی و زیرساخت های آموزشی ضعیف موجود در کشور است. ازدواج سفید یک پدیده اجتماعی است و هیچ پدیده‌ اجتماعی نمیتواند تک علیتی باشد و به طور حتم متاثر از عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و غیره خواهد بود.

ازدواج سفید جرم است

در قانون جمهوری اسلامی ایران به تبعیت از دین اسلام ازدواج‌ سفید به رسمیت شناخته نشده و جرم محسوب می‌شود. همچنین ازدواج سفید زنا به حساب می‌آید و فرزند ناشی از آن فاقد مشروعیت قانونی می باشد. چون نسبت فرزندی او با پدر قابل اثبات نیست. قانون مجازات اسلامی نیزبا استناد به شرع مقدس اسلام هرگونه رابطه بین زن و مرد اعم از ازدواج سفید را ممنوع و برای آن مجازات تعیین کرده است. این نوع مجازات‌ در کشورهای غربی موضوعیتی ندارد و جرم به حساب نمی آید. اما در ایران نه تنها پدیده مجرمانه است بلکه برای آن مجازات های مختلفی نیز در نظر گرفته شده است.
به عنوان یک مشاور بر این باورم که ایجاد هراس بیش از اندازه از تغییر سبک زندگی، ایجاد ناامنی از تغییر مفهوم خانواده برای جوانان، تعیین مجازات های مختلف کمک به حل مسئله نمی‌کند و دامن زدن به این هراس وضعیت را بحرانی‌تر و امید به سازگاری توسط خانواده ها را کمرنگ تر می کند. رجوع به موقع برای دریافت مشاوره و ارتقای سطح آگاهی تاثیر قابل توجهی برای داشتن یک انتخاب مناسب خواهد داشت. هیچ کس و هیچ حکومتی نتوانسته در برابر تغییر ارزش‌ها و سبک های زندگی جوامع مختلف مقاومت کند.

اکنون در جامعه ما انواع مختلف خانواده شکل گرفته که در گذشته به این صورت نبوده و ما هنوز معیارمان همان خانواده هسته ای است که کم‌کم روش منسوخی به حساب می‌آید.در حالی که شاهد انواع خانواده از جمله خانواده هسته ای، خانواده تک همسری، خانواده هسته ای مهاجر، خانواده های حاشیه نشین،خانواده های تک جنسیتی هستیم . ما در ابتدای امر به منظور آسیب شناسی پدیده ازدواج سفید لازم است واقعیت انواع خانواده ها را بپذیریم. چون هر کدام از انواع خانواده‌ ها سبک و سیاق خاص خود را به جامعه تحمیل کرده اند.

این ما هستیم که بایستی با آسیب‌شناسی هرکدام در پی حل مشکلات ناشی از ایجاد آنها در جامعه باشیم. هراس افکنی در این موارد موجب خشک شدن نهال امید به پذیرش و اصلاح جامعه خواهد بود .وظیفه ما روانشناسان در قدم اول پذیرفتن انواع خانواده ها با توجه به شرایط فعلی جامعه و سپس ارایه آگاهی از طرق انواع مشاوره ها از جمله مشاوره قبل از ازدواج، مشاوره طلاق، مشاوره خانواده و مشاوره زوجی به منظور افزایش سطح دانش افراد و بالا بردن آگاهی آنان به منظور به روز رسانی معیارهای ارزیابی صحیح برای هر نوع از خانواده‌ها است.

ازدواج سفید در کشورهای دیگر

آمارها نشان می دهد که امروزه زندگی بدون ازدواج یکی از رایج ترین شیوه های زندگی در غرب است. بیش از دو سوم زوج‌های آمریکایی قبل از ازدواج با هم زیر یک سقف می‌گذرانند. در سال 1994، حدود 3/7 میلیون زوج آمریکایی بدون ازدواج زندگی می کردند و تا پایان دهه 1990، حداقل 50 تا 60 درصد از زوج ها حداقل قبل از ازدواج رسمی بدون ازدواج زندگی می کردند. تا سال 1970 زندگی مجرد در ایالات متحده ممنوع بود. بر اساس آمار ایالات متحده، تعداد زوج های مجردی که با هم زندگی می کنند بین سال های 1960 تا 2000 ده برابر افزایش یافته است و اکنون زندگی بدون ازدواج به بخشی عادی از روند آشنایی تبدیل شده است.